Hoa Kỳ lưỡng bề thọ địch

Hùng Tâm – Nguoiviet

Chuyên đánh đòn xóc, nước Mỹ bị cả hai đầu…

Hoa Kỳ có truyền thống đối ngoại là hay tạo ra một tương quan lực lượng giữa các cường quốc bên ngoài để các nước canh chừng nhau mà không nước nào có thể thách đố quyền lực của Mỹ.
Vì chính sách thực dụng mà Hoa Kỳ hợp tác với Liên Bang Xô Viết để chống Ðức quốc xã trong Thế Chiến II, rồi giải vây và hợp tác với Trung Quốc để làm Liên Xô suy yếu như từ năm 1972 giữa thời Chiến Tranh Lạnh. Với chiều hướng đó, Hoa Kỳ có thể buông rơi đồng minh mà bắt tay với kẻ thù cũ. Những thí dụ như vậy kể ra thì rất nhiều.


Gần đây là sau vụ khủng bố 9-11, khi mở chiến dịch tấn công Afghanistan để lật đổ chế độ Taliban và tiêu diệt lực lượng al-Qaeda theo hệ phái Hồi Giáo Sunni, Hoa Kỳ kín đáo hợp tác với một nước khét tiếng chống Mỹ là Iran, thuộc sắc tộc Ba Tư theo hệ phái Shia. Khi vào Iraq thì Mỹ lật đổ chế độ Saddam Hussein và hệ phái Sunni thiểu số bằng cách bắt tay với phe Shia thân Iran. Ðến lúc khó khăn thì chính quyền Bush dồn quân đánh tới để bắt tay với các lãnh tụ Sunni và tạo ra tương quan lực lượng giữa hai phe Sunni và Shia để Mỹ có thể rút lui khi hai phe canh chừng lẫn nhau.
Nhưng ngày nay, tình hình có thay đổi và Hoa Kỳ đang thọ địch từ cả hai đầu. “Hồ Sơ Người Việt” sẽ tìm hiểu chuyện này qua một tin thời sự ít được chú ý…
Nhà ngoại giao mỹ bị đuổi
Hôm Thứ Hai mùng bảy Tháng Bảy, vương quốc Bahrain chính thức tuyên bố rằng một nhà ngoại giao Mỹ là nhân vật “không được hoan nghênh.” Theo ngôn từ ngoại giao là “persona non grata.” Nói nôm na là kẻ bất hảo và lập tức bị trục xuất.
Nhà ngoại giao không là một viên chức Mỹ ở thủ đô al Manama của Bahrain bị dính vào chuyện tình báo, mà là Phụ tá Ngoại trưởng Hoa Kỳ Ðặc trách Dân chủ, Nhân quyền và Lao động. Ông Tom Malinovski đến Bahrain vì công vụ chứ không đi du lịch và xác nhận rằng ông bị trục xuất.
Mà Bahrain cũng chẳng là một nước thù nghịch Hoa Kỳ. Tại đảo quốc bé xíu này, Ðệ Ngũ Hạm Ðội Mỹ lập căn cứ của để canh chừng cả vùng Vịnh qua Hồng Hải đến một phần của Ấn Ðộ dương. Như vậy, tin thời sự là một quốc gia đồng minh chiến lược của Mỹ tại Trung Ðông vừa trục xuất một nhà ngoại giao cao cấp của Hoa Kỳ!
Lý do?
Theo chính quyền Manama thì Mỹ vừa xen vào chuyện nội bộ của Bahrain khi Malinovski tiếp xúc với lãnh tụ Al Wefag của một nhóm Shia lớn nhất tại Bahrain và vi phạm nghi lễ ngoại giao. Ông Malinovski giải thích trên Twetter rằng ông bị trục xuất vì chính quyền Manama của hệ phái Sunni thiểu số tại Bahrain muốn phá vỡ việc đối thoại với đối lập, thuộc hệ phái Shia. Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ cho biết thêm rằng việc phụ tá Malinovski tiếp xúc với Al Wefag đã có sự dàn xếp của giới chức Bahrain.
Loại tin thời sự rất lạ như vậy lại ít được truyền thông Mỹ loan tải, cho nên nếu thiếu chú ý thì ta mất cơ hội suy nghĩ về thế lực của Hoa Kỳ trong một khu vực hỗn mang nhất của Hồi Giáo.
Hãy thử suy nghĩ xem sao…
Nội dung bản tin
Sau vụ tàn sát bị ém nhẹm tại Benghazi của Libya vào Tháng Chín năm 2011 khiến bốn người Mỹ thiệt mạng, kể cả viên đại sứ, người ta biết rằng giới ngoại giao phải được cơ quan an ninh Bộ Ngoại Giao bảo vệ. Tại Bahrain, cơ quan Diplomatic Security Service này cần điều phối với viên chức Bộ Nội Vụ Bahrain khi nhà ngoại giao là một phụ tá ngoại trưởng. Cuộc tiếp xúc với đối lập có thể là do phía Mỹ đề nghị, nhưng phải có sự chấp thuận và dàn xếp của Bahrain, và đã khởi sự trong vòng bí mật để khỏi xâm phạm vào uy tín của chính quyền Manama.
Thế rồi chuyện gì đã xảy ra sau buổi gặp gỡ đầu tiên giữa phụ tá Malinovski và lãnh tụ Al Wefag mà làm Bahrain nổi đóa?
Hỏi cách khác, Hoa Kỳ đề nghị những gì với phe đối lập của Bahrain, hoặc đòi hỏi chính quyền Manama những gì, mà vị sứ giả của mình bị đuổi ra khỏi Bahrain? Là đồng minh chiến lược của Hoa Kỳ tại Trung Ðông, đáng lẽ chính quyền Manama có thể lặng lẽ yêu cầu chấm dứt việc đối thoại hay hòa giải hòa hợp kiểu Mỹ, hoặc kín đáo phàn nàn với Washington về phụ tá Malinovski, chứ cớ sao lại công khai kết án và trục xuất một phụ tá tổng trưởng của Hoa Kỳ?
Có lẽ, Bahrain công khai hóa mâu thuẫn với Hoa Kỳ qua một phương pháp bất thường là vì muốn các nước và các lực lượng chính trị Hồi Giáo cùng biết.
Là một đảo quốc chỉ có triệu dân, từng gặp nội loạn trong “Mùa Xuân Á Rập” năm 2011 và được Vương quốc Saudi Arabia gửi quân vào dẹp loạn, Bahrain có thể khó chịu về lời cổ võ cho dân chủ của phụ tá ngoại trưởng Malinovski. Nhưng sở dĩ Bahrain dám có thái độ phũ phàng với một đồng minh ở xa chính là nhờ hậu thuẫn của một láng giềng ở gần, là Saudi Arabia.
Từ vài năm nay, quan hệ giữa Hoa Kỳ và Saudi Arabia tiếp tục suy đồi và Hoàng gia Saudi nhiều lần công khai bày tỏ bất đồng với chính quyền Barack Obama. Ðồng minh chiến lược nhất của Hoa Kỳ trong vùng Vịnh hết tin tưởng vào khả năng hay ý chí bảo vệ của nước Mỹ và còn e sợ là Hoa Kỳ sẽ gây loạn cho mình. Bahrain vừa là phát ngôn viên của tinh thần đó.
Hồ Sơ Người Việt xin lùi lại để nhìn vào bối cảnh chung của toàn khu vực.
Trung Ðông giữa vòng lửa đạn
Khu vực hỗn mang này có nhiều sắc tộc và hệ phái Hồi Giáo đã lâm vòng tranh chấp từ lâu.
Mâu thuẫn giữa hai hệ phái Sunni và Shia là một bài toán sinh tử. Sự cạnh tranh thế lực giữa Saudi Arabia thuộc sắc tộc Á Rập theo hệ phái Sunni và Iran thuộc sắc tộc Ba Tư theo hệ phái Shia là bối cảnh tranh hùng giữa hai cường quốc cấp vùng.
Khi phong trào đòi hỏi dân chủ bùng lên tại Bắc Phi và Trung Ðông từ đầu năm 2011, hai Vương quốc Saudi và Bahrain đều bị chấn động. Họ không yên tâm khi Hoa Kỳ lặng thinh với ách độc tài của các giáo chủ Iran mà hy sinh một đồng minh là Tổng Thống Hosni Mubarak tại Ai Cập, để phong trào Huynh Ðệ Hồi Giáo thắng lớn với chủ trương xây dựng một thế lực Hồi giáo có thể đe dọa nền quân chủ của mình. May là quân đội Ai Cập lại tái xuất hiện để đẩy lực lượng Huynh Ðệ Hồi Giáo này vào tù.
Tiếp theo, khi nội chiến bùng nổ tại Libya, Hoa Kỳ lại ngả theo sức ép của các nước Âu Châu mà nhảy vào can thiệp. Là người biết sợ sau khi Mỹ tấn công Iraq năm 2003, lãnh tụ Muamar Ghaddafi vẫn bị lật đổ rồi bị hạ sát. Libya trở thành vùng oanh kích tự do của các lực lượng võ trang xưng danh Thánh Chiến Jihad, một mối nguy khác cho Hoàng gia Saudi và Bahrain.
Trong khi đó, từ năm ngoái, Hoa Kỳ từ chối can thiệp vào cuộc nội chiến tại Syria để xứ này trôi vào đại loạn khiến gần hai trăm ngàn người mất mạng, với sự thắng thế của một lực lượng khủng bố đang đòi thống nhất cả thế giới Hồi Giáo dưới sự lãnh đạo của một giáo chủ mới. Hoa Kỳ không muốn góp phần lật đổ một chế độ tàn ác và thân hữu của Iran tại Syia mà bán cái cho Liên Bang Nga.
Từ Syria, lực lượng xưng danh “Quốc gia Hồi Giáo tại Iraq và Ðông Phương” (Islamic State of Iraq and the Levant, ISIL) đã tràn qua Iraq và cải danh thành đế quốc Hồi Giáo mà chính quyền Obama lại nói rằng mình bị bất ngờ.
Làm sao có chuyện bất ngờ khi tình báo và quân báo Hoa Kỳ đã hoạt động rất lâu trong khu vực này, ít ra từ 10 năm trước?
Ở rất xa, mãi tận Tây Phi, lực lượng Boko Haram bỗng dưng nổi danh với thành tích bắt cóc 276 nữ sinh khiến Ðệ Nhất Phu Nhân Michelle Obama của Hoa Kỳ cũng mủi lòng nhảy vào cuộc. Bà tỏ ý thương tiếc và kêu gọi hành động. Rồi thôi. Ngày nay, chẳng còn ai nói đến số phận của các nữ sinh hay thành tích của lãnh tụ Hồi Giáo Abubakar Shekau.
Với Hoàng Gia Saudi, giọt nước tràn ly là khi Mỹ muốn cải thiện quan hệ để hợp tác với các giáo chủ Iran, bất chấp rủi ro là Tehran có thể tiếp tục kế hoạch chế tạo võ khí hạch tâm và củng cố chế độ thần quyền tại Iran bằng ách độc tài. Võ khí ấy không thể bắn tới Hoa Kỳ, nhưng là mối nguy sinh tử cho Hoàng Gia Saudi tại kinh đô Riyadh. Và thế lực của Iran theo hệ phái Shia càng được tăng cường tại Baghdad của Iraq lại càng là nỗi lo cho Saudi Arabia.
Là đồng minh chiến lược của Hoa Kỳ tại Trung Ðông, Saudi Arabia rơi vào cảnh tứ bề thọ địch và hết tin vào khả năng giải quyết của chính quyền Obama.
Khi nhìn lại toàn cảnh, ta thấy các nước Á Rập Hồi giáo của hệ phái Sunni đều lâm nạn. Họ bị phong trào Thánh Chiến của phe cực đoan gây sức ép về tôn giáo. Họ sợ phong trào dân chủ sẽ đe dọa nền tảng chính trị của vương quyền. Trong khi đó, hệ phái Shia dù có là thiểu số trong thế giới Hồi Giáo vẫn là một thách đố trường kỳ, kết tinh vào cường quốc Iran, đã có dầu khí và sẽ có đầu đạn nguyên tử.
Còn Hoa Kỳ thì muốn buông tay thả nổi tất cả để lo chuyện ở nhà. Mà vẫn không xong. Tuần nào nước Mỹ cũng khám phá ra một vụ khủng hoảng mới, từ y tế đến thương binh, từ hôn nhân đồng tính đến phá thai hay đổi giống nam nữ, hoặc di dân nhập lậu sau một bầy con nít được chở qua biên giới và thả giữa đồng!
Trong hoàn cảnh đó, khi phụ tá ngoại trưởng Malinovski tới Bahrain để nói chuyện dân chủ với một lãnh tụ Shia thì ông ta bị chính quyền Manama đuổi về. Hoàng Gia Saudi và Bahrain muốn bật ra tín hiệu rõ rệt với Hoa Kỳ: lối đung đưa của Mỹ giữa các thế lực đối nghịch trong khu vực Trung Ðông là trò chơi nguy hiểm cho các nước Á Rập Sunni thân Mỹ.
Rút tỉa kinh nghiệm của các đồng minh chiến lược của Hoa Kỳ, một danh mục rất dài với nhiều trang bi thảm, họ e ngại nhãn hiệu “thân Mỹ.” Thà là đối thủ của Hoa Kỳ như Iran thì còn được ve vãn, chứ cứ theo Mỹ thì có ngày bị đâm vào lưng. Rồi khi hữu sự như hiện nay thì vẫn phải lấy sức mình là chính!
Kết luận ở đây là gì?
Từ thời lập quốc, Hoa Kỳ vẫn đề cao lý tưởng tự do dân chủ nhưng khéo khai thác mâu thuẫn của các nước để bảo vệ quyền lợi của mình. Mâu thuẫn Anh-Pháp, mâu thuẫn Ðức-Nga, mâu thuẫn Nga-Hoa là những tiêu biểu. Một cách khai thác thần tình là tạo ra cái thế quân bình bất ổn giữa các thế lực ở xa để không cường quốc nào có thể đe dọa nước Mỹ.
Trong thế giới Hồi Giáo, mâu thuẫn giữa hai phe Sunni và Shia đã có từ khi Hoa Kỳ chưa hiện hữu, rồi được Mỹ khai thác theo chiều hướng cố hữu, khi thì ủng hộ phe này, khi lại hợp tác với phe kia.
Nhưng từ hai năm nay, mâu thuẫn chồng chất bên trong nước Mỹ khiến chính quyền Obama thả nổi thiên hạ sự để khỏi bị mắc mứu vào những tranh chấp sắc tộc hay tôn giáo ở xa. Với kết quả là Hoa Kỳ bị đòn xóc ở cả hai đầu. Trong khi các chính khách Mỹ bận lo vụ tranh cử 2014 và 2016 và chẳng ai lên tiếng về vụ một phụ tá ngoại trưởng bị đồng minh tống cổ về nước.