Các ngoại trưởng Asean trước hội nghị với ngoại trưởng Trung Quốc tại Naypyitaw ngày 9/8/2014. -REUTERS/Soe Zeya Tun
Trọng Nghĩa -RFI
Phải chăng các hành động khiêu khích ngày càng dữ tợn của Trung Quốc tại Biển Đông, đặc biệt là đối với Việt Nam với vụ giàn khoan HD-981, đã bắt đầu khiến cho khối ASEAN bớt dè dặt trong đối sách nhắm vào Bắc Kinh ?
Câu hỏi này đã được giới quan sát nêu lên sau khi Hội nghị Ngoại
trưởng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á, họp lại tại Miến Điện ngày
08/08/2014, đã nhất trí thông qua một bản Thông cáo chung, trong đó vấn
đề Biển Đông đã được nêu bật với nhiều chi tiết hơn bình thường cũng như
với những từ ngữ khá cứng rắn.
Về lập trường chung của khối ASEAN trên vấn đề Biển Đông, đánh giá của giới quan sát dĩ nhiên không đồng nhất với nhau. Có ý kiến cho rằng phản ứng của khối nước Đông Nam Á trước các hành vi quyết đoán của Trung Quốc trên Biển Đông tiếp tục yếu ớt. Lý do là nội bộ ASEAN vẫn chia rẽ, với nhiều nước vì lợi ích riêng tư nên tránh động chạm Bắc Kinh, trong lúc các quốc gia bị Trung Quốc trực tiếp chèn ép lại muốn ASEAN cứng rắn hơn, đặc biệt sau hành động thô bạo của Bắc Kinh với vụ giàn khoan HD-981.
ASEAN vẫn bị tê liệt hay đã tiến bước trên hồ sơ Biển Đông ?
Điển hình cho các đánh giá về thái độ e ngại Trung Quốc của ASEAN là bài phân tích của nhà báo kỳ cựu Bertil Lintner đăng trên chuyên san trên mạng YaleGlobal của trường Đại học Mỹ Yale ngày 12/08/2014, theo đó : « Sự tê liệt của ASEAN giúp cho Trung Quốc rảnh tay tại Biển Đông ». Giới phân tích đều ghi nhận là tại các hội nghị của ASEAN, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã thẳng thừng bác bỏ đề nghị của Mỹ yêu cầu « đóng băng » các hành vi khiêu khích tại Biển Đông, nhận chìm kế hoạch hành động ba điểm của Philippines, và khẳng định trở lại chủ quyền Trung Quốc trên hầu như toàn bộ Biển Đông.
Ngược lại với dòng ý kiến kể trên, cũng có nhiều đánh giá cho rằng lần này ASEAN đã có tiến bộ trên vấn đề Biển Đông. Bài phân tích của nhà báo Clint Richards trên báo mạng The Diplomat ngày 11/08/2014 chẳng hạn đã chạy tựa « Dù Bộ Quy tắc Ứng xử còn xa vời, nhưng ASEAN đã có bước tiến ». Một số tờ báo thì nhắc lại nguyên văn đánh giá của một số quan chức Mỹ cao cấp ngày 10/08/2014, theo đó Trung Quốc đã bị đẩy lùi nhân Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN.
Dẫu sao thì phải công nhận rằng tranh chấp Biển Đông quả là đã gây sóng gió ở các Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần này (08-10/08/2014) tại Miến Điện, với sự đối đầu Mỹ Trung. Bằng chứng thấy rõ là ngay cả sau khi các cuộc họp đã kết thúc, hôm 11/08/2014, Trung Quốc vẫn lên tiếng gay gắt tố cáo Mỹ là kẻ gây rối, buộc Washington tố ngược lại rằng chính Bắc Kinh mới là bên gây bất ổn bằng các hành động hung hăng nhắm vào các láng giềng.
Sóng gió cũng nổi lên ngay tại Hội nghị các Ngoại trưởng ASEAN. Dấu hiệu nổi cộm nhất là bản Thông cáo chung chỉ được công bố hôm 10/08/2014, tức là hai ngày sau khi hội nghị Ngoại trưởng kết thúc. Trong khoảng thời gian đó, 10 nước được cho là vẫn tiếp tục “đàm phán” – tức là vẫn còn bất đồng – về các nội dung cần đưa vào bản Thông cáo.
Theo tiết lộ của hãng tin Nhật Kyodo trong bản tin ngày 10/08, chính theo đề nghị của Việt Nam mà bản Thông cáo chung của ASEAN đã nâng cấp độ của mối quan ngại chung của ASEAN về diễn biến gần đây tại Biển Đông, khi đưa từ “serious” – tức là “nghiêm trọng” hay “sâu sắc” vào văn kiện chung. Việc bản dự thảo bỏ qua từ này – cho dù đã có trong bản Tuyên bố riêng về Biển Đông ngày 10/05/2014 – cho thấy là trong các thành viên ASEAN, một số nước vẫn e ngại không muốn đụng chạm Trung Quốc.
Brunei, Cam Bốt, Lào, Miến Điện và Thái Lan đều ‘sợ’ Trung Quốc ?
Một số nhà ngoại giao thạo tin cũng tiết lộ cho Kyodo biết là nước nào trong ASEAN có thái độ e ngại Trung Quốc. Lập trường đó đã được phản ánh qua cuộc tranh cãi về khả năng nhắc đến tranh chấp Nhật-Trung trên Biển Hoa Đông trong bản Thông cáo chung của ASEAN.
Dự thảo ban đầu của văn kiện này có đoạn nói về mối quan ngại của ASEAN đối với “những căng thẳng hiện nay ở Biển Hoa Đông”, bắt nguồn từ tranh chấp lãnh thổ gay gắt giữa Nhật Bản và Trung Quốc về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, và kêu gọi các quốc gia liên quan “kiềm chế hành động đơn phương làm gia tăng căng thẳng và thay đổi hiện trạng”.
Thế nhưng toàn bộ đoạn văn này đã bị xóa bỏ trong bản Thông cáo chung. Theo các nguồn tin trên, có năm nước là Brunei, Cam Bốt, Lào, Miến Điện và Thái Lan đã yêu cầu xóa bỏ điều khoản này trong phiên bản cuối cùng của bản thông cáo, rõ ràng là vì đã cân nhắc hơn thiệt trong các mối quan hệ của họ với Trung Quốc.
Đối lập với nhóm quốc gia nói trên là Philippines, Singapore và Việt Nam, đã thúc giục ASEAN giữ lại đoạn văn, trong khi hai thành viên còn lại là Indonesia và Malaysia không có quan điểm về vấn đề này.
Dẫu sao thì cũng phải công nhận rằng, trên vấn đề Biển Đông, các Ngoại trưởng ASEAN đã có được sự đồng thuận tương đối, thể hiện rõ rệt trong bản Thông cáo chung. Nhận xét chung của nhà báo Clint Richards trên báo mạng The Diplomat ngày 11/08/2014 theo đó ASEAN đã có « bước tiến » cũng là ý kiến của Giáo sư Ngô Vĩnh Long, thuộc Đại học Maine (Hoa Kỳ), một nhà nghiên cứu kỳ cựu về Biển Đông.
Trả lời phỏng vấn của RFI, Giáo sư Long cho rằng qua bản Thông cáo chung lần này các nước ASEAN đã nói rõ : « Nếu tiếp tục gây hấn trên Biển Đông, Trung Quốc không chỉ gây hấn với Việt Nam mà với toàn khu vực và thế giới », và nhân Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN tại Miến Điện vừa qua, đề nghị ‘đóng băng’ các hành vi khiêu khích « không phải chỉ là của Mỹ, mà là của hầu hết các nước trong khu vực ».
Trong bối cảnh đó, Giáo sư Ngô Vĩnh Long thấy rằng Việt Nam nên thúc đẩy hơn nữa sự cộng tác với các nước ASEAN, Mỹ và các nước đồng minh của Mỹ (như Nhật, Hàn Quốc và Úc) trong việc thực hiện triệt để bản Thông cáo chung vừa qua.
Dưới đây là bài phỏng vấn mà Giáo sư Long đã dành cho RFI:
Căn cứ vào bản Thông cáo chung, có thể nói là ASEAN đã “cứng rắn” hơn một chút trên vấn đề Biển Đông hay không ?
ASEAN có cứng rắn hơn trên vấn đề Biển Đông vì Thông cáo chung (công bố) ngày 10 tháng 8 này lần đầu tiên có 7 điều khoản tương đối chi tiết về Biển Đông. Điều khoản đầu về Biển Đông – điều 149 – của Thông cáo chung, khẳng định:
“Chúng tôi tiếp tục quan ngại sâu sắc về những diễn biến gần đây làm gia tăng căng thẳng ở biển Đông và khẳng định lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh biển cũng như tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông”.
Các nước ASEAN không những “quan ngại sâu sắc” mà, trong Điều khoản 151, còn chỉ trích những “hành động gây phức tạp tình hình và làm phương hại đến hòa bình, ổn định và an ninh ở biển Đông.”
Do đó, Điều khoản nầy yêu cầu “giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, bao gồm đối thoại thân thiện, tham vấn và thương lượng, phù hợp với các nguyên tắc được công nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước LHQ về Luật biển 1982 (UNCLOS)”
Tuy không đề cập đến Trung Quốc, hai điều khoản vừa trích cho ta biết rõ là tất cả các nước ASEAN cho rằng những hành động của Trung Quốc đã làm phương hại đến hoà bình, ổn định và an ninh ở Biển Đông cũng như không phù hợp với các nguyên tắc của luật pháp quốc tế.
Có yếu tố gì mới hơn trong phần nói về Biển Đông so với các Thông cáo chung trước đây hay không ? Đặc biệt là so với bản thông cáo chung riêng rẽ về Biển Đông được công bố ít lâu sau sự cố HD-981 ?
Các bản thông cáo chung trước đây chỉ nói chung chung, và bản Thông cáo chung ngày 10 tháng 5, sau sự cố Hải Dương 981, chỉ nói đến “quan ngại sâu sắc về những diễn biến gần đây” nhưng không có đề cập đến “những hành động làm phương hại đến hoà bình” như trong Điều khoản 151 của Thông cáo chung lần này.
Việc này cho biết là nếu Trung Quốc tiếp tục gây hấn trên Biển Đông thì Trung Quốc không chỉ gây hấn với Việt Nam mà với toàn khu vực và thế giới. Đây là điều mà tôi nghĩ là bản Thông cáo này nói rõ.
Thêm vào đó là Điều khoản 152 nêu đích danh Trung Quốc trong quan hệ với các nước thành viên ASEAN và nhấn mạnh rằng:
“Chúng tôi nhất trí tăng cường tham vấn với Trung Quốc về các biện pháp và cơ chế nhằm bảo đảm và tăng cường hơn nữa việc thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC một cách tổng thể, nhất là Điều 4 và Điều 5, cũng như đàm phán thực chất để sớm đạt được bộ Quy tắc ứng xử biển Đông (COC).”
Cụm từ “đàm phán thực chất” được lập lại trong Điều khoản 154 khi nói về hai hội nghị về DOC sẽ được tổ chức vào tháng 10.2014 tại Bangkok (Thái Lan).
Điều này cũng cho biết là Trung Quốc từ trước đến nay không chịu đàm phán thực chất, mà lại cố tình tránh né. Nay khối ASEAN và các nước tham dự Hội nghị vừa qua muốn Trung Quốc phải đàm phán đàng hoàng, không tránh né, và đàm phán thực chất, nếu không thì ASEAN phải thay đổi thái độ với Trung Quốc trong tương lai.
Theo Kyodo, chính Việt Nam đã gây sức ép buộc đưa từ ngữ “serious” vào bản Thông cáo chung của ASEAN. Phải chăng đó là một dấu hiệu cho thấy là Việt Nam kiên quyết hơn trong đối sách chống Trung Quốc về Biển Đông ?
Cụm từ “quan ngại sâu sắc” (seriously concerned) đã được nêu ra trong Thông cáo chung của các bộ trưởng ASEAN ngày 10 tháng 5 rồi. Nhưng vấn đề Việt Nam có cương quyết hơn trong đối sách với Trung Quốc về Biển Đông hay không thì còn phải tùy những hành động thiết thực của Việt Nam trong thời gian tới là gì ?
Ví dụ như Việt Nam có ủng hộ Philippines trong vấn đề kiện Trung Quốc về đường lưỡi bò hay cùng kiện với Philippines không ? Nếu không thì Việt Nam có tự khởi kiện Trung Quốc về đường lưỡi bò và về việc Trung Quốc đánh chiếm Hoàng Sa và một số đảo ở Trường Sa để sau đó dùng các vị trí này đe doạ an ninh của Việt Nam nói riêng và của khu vực và thế giới nói chung hay không ?
Tôi nghĩ rằng một cụm từ ở một hội nghị không phản ánh được dấu hiệu là Việt Nam có kiên quyết hơn hay là không.
Mỹ hay Trung Quốc thắng tại Hội nghị ASEAN lần này trên vấn đề Biển Đông ? Mỹ thì tự nhận là mình thắng, còn một số quan sát viên thì cho rằng Trung Quốc đã đẩy lùi được đề nghị của Mỹ muốn đóng băng các hành động khiêu khích.
Vấn đề không phải là ai thắng ai thua tại bàn hội nghị mà là ai có những hành động gì để đem lại an ninh và hoà bình cho khu vực và thế giới.
Việc “đóng băng” các hành động khiêu khích thực chất chỉ là việc lập lại điều 5 của DOC, trong đó có nói: “Các nước thành viên của DOC phải tự kiềm chế những hành động gây phức tạp hay leo thang tranh chấp và làm phương hại đến hoà bình và ổn định, trong đó có việc tự kiềm chế những hoạt động nhằm tạo cư trú trên những đảo, những cồn cát, và những mõm đá, v.v., hiện nay không có người ở.”
Do đó, đề nghị “đóng băng” trong hội nghị vừa qua không phải chỉ là của Mỹ, mà là của hầu hết các nước trong khu vực.
Ví dụ như Ngoại trưởng Philippines có đưa ra sáng kiến “Kế hoạch hành động 3 điểm (TAP, Three Actions Proposal) nhằm kiểm soát và giảm căng thẳng ở Biển Đông, nhưng Ngoại trưởng Vương Nghị của Trung Quốc lập tức bác bỏ. Việc bác bỏ này chứng tỏ Trung Quốc thực sự không muốn theo lập trường của mình (đã ghi) trên bản Tuyên bố DOC.
Dù sao đi nữa thì Điều khoản 155 của Thông cáo chung cũng ghi nhận sáng kiến này của Philippines vì nó phù hợp với Điều 4 và Điều 5 của DOC cũng như luật pháp quốc tế.
Do đó, không hẳn Trung Quốc đã thắng tại bàn hội nghị. Thêm vào đó thái độ bất chấp và ngoan cố của Trung Quốc có thể càng ngày càng làm cho các nước ASEAN thấy cần phải dựa vào thế lực của Mỹ để bảo vệ an ninh chung.
Việc các quan chức Mỹ nào đó tự cho là Mỹ thắng thì tôi thấy có thể chính bản thân họ vốn là những luật sư hơn là những nhà ngoại giao… Bởi vì vấn đề của ngoại giao không phải là thắng thua ở bàn hội nghị, không phải chỉ nói suông, mà cần được củng cố bằng những hành động thiết thực, nhất là bằng sức mạnh quân sự.
Thành ra, trong khi Việt Nam còn yếu trong lãnh vực này, thì Mỹ chẳng hạn đã tăng cường quan hệ quân sự với Việt Nam. Vừa qua, Đại tướng Martin Dempsey, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ mới vừa đi thăm Việt Nam, và theo dự kiến, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel cũng sẽ đi thăm Việt Nam vào cuối năm nay.
Vấn đề ở đây là Mỹ sẽ củng cố quan hệ với Việt Nam và các nước trong khu vực. Theo tôi, đây là một vấn đề rất cần thiết, cho nên mới vừa ra khỏi bàn hội nghị mà nói là thắng hay là thua, thì đó đúng là kiểu nói của luật sư, hơn là của các nhà làm ngoại giao.
Sắp tới đây Việt Nam có thể làm gì ?
Bản Thông cáo chung của ASEAN vẫn còn chung chung, mặc dù đã dưa ra nhiều điều khoản chi tiết hơn các bản Thông cáo trước đây. Theo tôi thì sắp tới đây, Việt Nam nên thúc đẩy hơn nữa sự cộng tác với các nước ASEAN, đặc biệt là với Mỹ và các đồng minh của Mỹ (như Nhật, Hàn Quốc và Úc) trong việc triển khai và thực hiện triệt để bản Thông cáo chung vừa qua. Công việc triển khai và thực hiện bản thông cáo này rất quan trọng.
Theo tôi, việc “khẳng định lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh biển cũng như tự do hàng hải và hàng không ở biển Đông” trong Điều khoản 149 của Thông cáo chung, cũng như trong tuyên bố của tướng Martin Dempsey tại Việt Nam, cho thấy đó là chiều hướng chung của khu vực và của Mỹ. Cho nên việc chỉ chú trọng đến tranh chấp chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa là không đúng hướng.
Nội dung Điều khoản 149 cũng là chính sách của Mỹ từ trước đến nay, do đó, Mỹ có thể giúp điều phối các hoạt động của các nước trong khu vực trong việc trấn an và đối phó với Trung Quốc. Nếu Trung Quốc tiếp tục thách thức và không chịu dàn xếp ổn thoả qua thương lượng thì Việt Nam nên khởi kiện Trung Quốc và vận động các nước đề cập trên, cũng như cộng đồng thế giới, ủng hộ Việt Nam trong việc làm thiết thực này.
Nói ngắn gọn, bản Thông cáo chung là một bước đầu tích cực, nhưng bước đầu này cần phải được triển khai và thực hiện triệt để, và vai trò của Việt Nam trong việc này rất quan trọng. Nếu Việt Nam không lên tiếng mạnh, thì khó cho các nước khác trong khu vực, cũng như khó cho Mỹ, một nước rất xa, để vận động quần chúng của họ, để có thể ủng hộ Việt Nam và các nước khác trong khu vực.
Về lập trường chung của khối ASEAN trên vấn đề Biển Đông, đánh giá của giới quan sát dĩ nhiên không đồng nhất với nhau. Có ý kiến cho rằng phản ứng của khối nước Đông Nam Á trước các hành vi quyết đoán của Trung Quốc trên Biển Đông tiếp tục yếu ớt. Lý do là nội bộ ASEAN vẫn chia rẽ, với nhiều nước vì lợi ích riêng tư nên tránh động chạm Bắc Kinh, trong lúc các quốc gia bị Trung Quốc trực tiếp chèn ép lại muốn ASEAN cứng rắn hơn, đặc biệt sau hành động thô bạo của Bắc Kinh với vụ giàn khoan HD-981.
ASEAN vẫn bị tê liệt hay đã tiến bước trên hồ sơ Biển Đông ?
Điển hình cho các đánh giá về thái độ e ngại Trung Quốc của ASEAN là bài phân tích của nhà báo kỳ cựu Bertil Lintner đăng trên chuyên san trên mạng YaleGlobal của trường Đại học Mỹ Yale ngày 12/08/2014, theo đó : « Sự tê liệt của ASEAN giúp cho Trung Quốc rảnh tay tại Biển Đông ». Giới phân tích đều ghi nhận là tại các hội nghị của ASEAN, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã thẳng thừng bác bỏ đề nghị của Mỹ yêu cầu « đóng băng » các hành vi khiêu khích tại Biển Đông, nhận chìm kế hoạch hành động ba điểm của Philippines, và khẳng định trở lại chủ quyền Trung Quốc trên hầu như toàn bộ Biển Đông.
Ngược lại với dòng ý kiến kể trên, cũng có nhiều đánh giá cho rằng lần này ASEAN đã có tiến bộ trên vấn đề Biển Đông. Bài phân tích của nhà báo Clint Richards trên báo mạng The Diplomat ngày 11/08/2014 chẳng hạn đã chạy tựa « Dù Bộ Quy tắc Ứng xử còn xa vời, nhưng ASEAN đã có bước tiến ». Một số tờ báo thì nhắc lại nguyên văn đánh giá của một số quan chức Mỹ cao cấp ngày 10/08/2014, theo đó Trung Quốc đã bị đẩy lùi nhân Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN.
Dẫu sao thì phải công nhận rằng tranh chấp Biển Đông quả là đã gây sóng gió ở các Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần này (08-10/08/2014) tại Miến Điện, với sự đối đầu Mỹ Trung. Bằng chứng thấy rõ là ngay cả sau khi các cuộc họp đã kết thúc, hôm 11/08/2014, Trung Quốc vẫn lên tiếng gay gắt tố cáo Mỹ là kẻ gây rối, buộc Washington tố ngược lại rằng chính Bắc Kinh mới là bên gây bất ổn bằng các hành động hung hăng nhắm vào các láng giềng.
Sóng gió cũng nổi lên ngay tại Hội nghị các Ngoại trưởng ASEAN. Dấu hiệu nổi cộm nhất là bản Thông cáo chung chỉ được công bố hôm 10/08/2014, tức là hai ngày sau khi hội nghị Ngoại trưởng kết thúc. Trong khoảng thời gian đó, 10 nước được cho là vẫn tiếp tục “đàm phán” – tức là vẫn còn bất đồng – về các nội dung cần đưa vào bản Thông cáo.
Theo tiết lộ của hãng tin Nhật Kyodo trong bản tin ngày 10/08, chính theo đề nghị của Việt Nam mà bản Thông cáo chung của ASEAN đã nâng cấp độ của mối quan ngại chung của ASEAN về diễn biến gần đây tại Biển Đông, khi đưa từ “serious” – tức là “nghiêm trọng” hay “sâu sắc” vào văn kiện chung. Việc bản dự thảo bỏ qua từ này – cho dù đã có trong bản Tuyên bố riêng về Biển Đông ngày 10/05/2014 – cho thấy là trong các thành viên ASEAN, một số nước vẫn e ngại không muốn đụng chạm Trung Quốc.
Brunei, Cam Bốt, Lào, Miến Điện và Thái Lan đều ‘sợ’ Trung Quốc ?
Một số nhà ngoại giao thạo tin cũng tiết lộ cho Kyodo biết là nước nào trong ASEAN có thái độ e ngại Trung Quốc. Lập trường đó đã được phản ánh qua cuộc tranh cãi về khả năng nhắc đến tranh chấp Nhật-Trung trên Biển Hoa Đông trong bản Thông cáo chung của ASEAN.
Dự thảo ban đầu của văn kiện này có đoạn nói về mối quan ngại của ASEAN đối với “những căng thẳng hiện nay ở Biển Hoa Đông”, bắt nguồn từ tranh chấp lãnh thổ gay gắt giữa Nhật Bản và Trung Quốc về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, và kêu gọi các quốc gia liên quan “kiềm chế hành động đơn phương làm gia tăng căng thẳng và thay đổi hiện trạng”.
Thế nhưng toàn bộ đoạn văn này đã bị xóa bỏ trong bản Thông cáo chung. Theo các nguồn tin trên, có năm nước là Brunei, Cam Bốt, Lào, Miến Điện và Thái Lan đã yêu cầu xóa bỏ điều khoản này trong phiên bản cuối cùng của bản thông cáo, rõ ràng là vì đã cân nhắc hơn thiệt trong các mối quan hệ của họ với Trung Quốc.
Đối lập với nhóm quốc gia nói trên là Philippines, Singapore và Việt Nam, đã thúc giục ASEAN giữ lại đoạn văn, trong khi hai thành viên còn lại là Indonesia và Malaysia không có quan điểm về vấn đề này.
Dẫu sao thì cũng phải công nhận rằng, trên vấn đề Biển Đông, các Ngoại trưởng ASEAN đã có được sự đồng thuận tương đối, thể hiện rõ rệt trong bản Thông cáo chung. Nhận xét chung của nhà báo Clint Richards trên báo mạng The Diplomat ngày 11/08/2014 theo đó ASEAN đã có « bước tiến » cũng là ý kiến của Giáo sư Ngô Vĩnh Long, thuộc Đại học Maine (Hoa Kỳ), một nhà nghiên cứu kỳ cựu về Biển Đông.
Trả lời phỏng vấn của RFI, Giáo sư Long cho rằng qua bản Thông cáo chung lần này các nước ASEAN đã nói rõ : « Nếu tiếp tục gây hấn trên Biển Đông, Trung Quốc không chỉ gây hấn với Việt Nam mà với toàn khu vực và thế giới », và nhân Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN tại Miến Điện vừa qua, đề nghị ‘đóng băng’ các hành vi khiêu khích « không phải chỉ là của Mỹ, mà là của hầu hết các nước trong khu vực ».
Trong bối cảnh đó, Giáo sư Ngô Vĩnh Long thấy rằng Việt Nam nên thúc đẩy hơn nữa sự cộng tác với các nước ASEAN, Mỹ và các nước đồng minh của Mỹ (như Nhật, Hàn Quốc và Úc) trong việc thực hiện triệt để bản Thông cáo chung vừa qua.
Dưới đây là bài phỏng vấn mà Giáo sư Long đã dành cho RFI:
|
Căn cứ vào bản Thông cáo chung, có thể nói là ASEAN đã “cứng rắn” hơn một chút trên vấn đề Biển Đông hay không ?
ASEAN có cứng rắn hơn trên vấn đề Biển Đông vì Thông cáo chung (công bố) ngày 10 tháng 8 này lần đầu tiên có 7 điều khoản tương đối chi tiết về Biển Đông. Điều khoản đầu về Biển Đông – điều 149 – của Thông cáo chung, khẳng định:
“Chúng tôi tiếp tục quan ngại sâu sắc về những diễn biến gần đây làm gia tăng căng thẳng ở biển Đông và khẳng định lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh biển cũng như tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông”.
Các nước ASEAN không những “quan ngại sâu sắc” mà, trong Điều khoản 151, còn chỉ trích những “hành động gây phức tạp tình hình và làm phương hại đến hòa bình, ổn định và an ninh ở biển Đông.”
Do đó, Điều khoản nầy yêu cầu “giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, bao gồm đối thoại thân thiện, tham vấn và thương lượng, phù hợp với các nguyên tắc được công nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước LHQ về Luật biển 1982 (UNCLOS)”
Tuy không đề cập đến Trung Quốc, hai điều khoản vừa trích cho ta biết rõ là tất cả các nước ASEAN cho rằng những hành động của Trung Quốc đã làm phương hại đến hoà bình, ổn định và an ninh ở Biển Đông cũng như không phù hợp với các nguyên tắc của luật pháp quốc tế.
Có yếu tố gì mới hơn trong phần nói về Biển Đông so với các Thông cáo chung trước đây hay không ? Đặc biệt là so với bản thông cáo chung riêng rẽ về Biển Đông được công bố ít lâu sau sự cố HD-981 ?
Các bản thông cáo chung trước đây chỉ nói chung chung, và bản Thông cáo chung ngày 10 tháng 5, sau sự cố Hải Dương 981, chỉ nói đến “quan ngại sâu sắc về những diễn biến gần đây” nhưng không có đề cập đến “những hành động làm phương hại đến hoà bình” như trong Điều khoản 151 của Thông cáo chung lần này.
Việc này cho biết là nếu Trung Quốc tiếp tục gây hấn trên Biển Đông thì Trung Quốc không chỉ gây hấn với Việt Nam mà với toàn khu vực và thế giới. Đây là điều mà tôi nghĩ là bản Thông cáo này nói rõ.
Thêm vào đó là Điều khoản 152 nêu đích danh Trung Quốc trong quan hệ với các nước thành viên ASEAN và nhấn mạnh rằng:
“Chúng tôi nhất trí tăng cường tham vấn với Trung Quốc về các biện pháp và cơ chế nhằm bảo đảm và tăng cường hơn nữa việc thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC một cách tổng thể, nhất là Điều 4 và Điều 5, cũng như đàm phán thực chất để sớm đạt được bộ Quy tắc ứng xử biển Đông (COC).”
Cụm từ “đàm phán thực chất” được lập lại trong Điều khoản 154 khi nói về hai hội nghị về DOC sẽ được tổ chức vào tháng 10.2014 tại Bangkok (Thái Lan).
Điều này cũng cho biết là Trung Quốc từ trước đến nay không chịu đàm phán thực chất, mà lại cố tình tránh né. Nay khối ASEAN và các nước tham dự Hội nghị vừa qua muốn Trung Quốc phải đàm phán đàng hoàng, không tránh né, và đàm phán thực chất, nếu không thì ASEAN phải thay đổi thái độ với Trung Quốc trong tương lai.
Theo Kyodo, chính Việt Nam đã gây sức ép buộc đưa từ ngữ “serious” vào bản Thông cáo chung của ASEAN. Phải chăng đó là một dấu hiệu cho thấy là Việt Nam kiên quyết hơn trong đối sách chống Trung Quốc về Biển Đông ?
Cụm từ “quan ngại sâu sắc” (seriously concerned) đã được nêu ra trong Thông cáo chung của các bộ trưởng ASEAN ngày 10 tháng 5 rồi. Nhưng vấn đề Việt Nam có cương quyết hơn trong đối sách với Trung Quốc về Biển Đông hay không thì còn phải tùy những hành động thiết thực của Việt Nam trong thời gian tới là gì ?
Ví dụ như Việt Nam có ủng hộ Philippines trong vấn đề kiện Trung Quốc về đường lưỡi bò hay cùng kiện với Philippines không ? Nếu không thì Việt Nam có tự khởi kiện Trung Quốc về đường lưỡi bò và về việc Trung Quốc đánh chiếm Hoàng Sa và một số đảo ở Trường Sa để sau đó dùng các vị trí này đe doạ an ninh của Việt Nam nói riêng và của khu vực và thế giới nói chung hay không ?
Tôi nghĩ rằng một cụm từ ở một hội nghị không phản ánh được dấu hiệu là Việt Nam có kiên quyết hơn hay là không.
Mỹ hay Trung Quốc thắng tại Hội nghị ASEAN lần này trên vấn đề Biển Đông ? Mỹ thì tự nhận là mình thắng, còn một số quan sát viên thì cho rằng Trung Quốc đã đẩy lùi được đề nghị của Mỹ muốn đóng băng các hành động khiêu khích.
Vấn đề không phải là ai thắng ai thua tại bàn hội nghị mà là ai có những hành động gì để đem lại an ninh và hoà bình cho khu vực và thế giới.
Việc “đóng băng” các hành động khiêu khích thực chất chỉ là việc lập lại điều 5 của DOC, trong đó có nói: “Các nước thành viên của DOC phải tự kiềm chế những hành động gây phức tạp hay leo thang tranh chấp và làm phương hại đến hoà bình và ổn định, trong đó có việc tự kiềm chế những hoạt động nhằm tạo cư trú trên những đảo, những cồn cát, và những mõm đá, v.v., hiện nay không có người ở.”
Do đó, đề nghị “đóng băng” trong hội nghị vừa qua không phải chỉ là của Mỹ, mà là của hầu hết các nước trong khu vực.
Ví dụ như Ngoại trưởng Philippines có đưa ra sáng kiến “Kế hoạch hành động 3 điểm (TAP, Three Actions Proposal) nhằm kiểm soát và giảm căng thẳng ở Biển Đông, nhưng Ngoại trưởng Vương Nghị của Trung Quốc lập tức bác bỏ. Việc bác bỏ này chứng tỏ Trung Quốc thực sự không muốn theo lập trường của mình (đã ghi) trên bản Tuyên bố DOC.
Dù sao đi nữa thì Điều khoản 155 của Thông cáo chung cũng ghi nhận sáng kiến này của Philippines vì nó phù hợp với Điều 4 và Điều 5 của DOC cũng như luật pháp quốc tế.
Do đó, không hẳn Trung Quốc đã thắng tại bàn hội nghị. Thêm vào đó thái độ bất chấp và ngoan cố của Trung Quốc có thể càng ngày càng làm cho các nước ASEAN thấy cần phải dựa vào thế lực của Mỹ để bảo vệ an ninh chung.
Việc các quan chức Mỹ nào đó tự cho là Mỹ thắng thì tôi thấy có thể chính bản thân họ vốn là những luật sư hơn là những nhà ngoại giao… Bởi vì vấn đề của ngoại giao không phải là thắng thua ở bàn hội nghị, không phải chỉ nói suông, mà cần được củng cố bằng những hành động thiết thực, nhất là bằng sức mạnh quân sự.
Thành ra, trong khi Việt Nam còn yếu trong lãnh vực này, thì Mỹ chẳng hạn đã tăng cường quan hệ quân sự với Việt Nam. Vừa qua, Đại tướng Martin Dempsey, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ mới vừa đi thăm Việt Nam, và theo dự kiến, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel cũng sẽ đi thăm Việt Nam vào cuối năm nay.
Vấn đề ở đây là Mỹ sẽ củng cố quan hệ với Việt Nam và các nước trong khu vực. Theo tôi, đây là một vấn đề rất cần thiết, cho nên mới vừa ra khỏi bàn hội nghị mà nói là thắng hay là thua, thì đó đúng là kiểu nói của luật sư, hơn là của các nhà làm ngoại giao.
Sắp tới đây Việt Nam có thể làm gì ?
Bản Thông cáo chung của ASEAN vẫn còn chung chung, mặc dù đã dưa ra nhiều điều khoản chi tiết hơn các bản Thông cáo trước đây. Theo tôi thì sắp tới đây, Việt Nam nên thúc đẩy hơn nữa sự cộng tác với các nước ASEAN, đặc biệt là với Mỹ và các đồng minh của Mỹ (như Nhật, Hàn Quốc và Úc) trong việc triển khai và thực hiện triệt để bản Thông cáo chung vừa qua. Công việc triển khai và thực hiện bản thông cáo này rất quan trọng.
Theo tôi, việc “khẳng định lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh biển cũng như tự do hàng hải và hàng không ở biển Đông” trong Điều khoản 149 của Thông cáo chung, cũng như trong tuyên bố của tướng Martin Dempsey tại Việt Nam, cho thấy đó là chiều hướng chung của khu vực và của Mỹ. Cho nên việc chỉ chú trọng đến tranh chấp chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa là không đúng hướng.
Nội dung Điều khoản 149 cũng là chính sách của Mỹ từ trước đến nay, do đó, Mỹ có thể giúp điều phối các hoạt động của các nước trong khu vực trong việc trấn an và đối phó với Trung Quốc. Nếu Trung Quốc tiếp tục thách thức và không chịu dàn xếp ổn thoả qua thương lượng thì Việt Nam nên khởi kiện Trung Quốc và vận động các nước đề cập trên, cũng như cộng đồng thế giới, ủng hộ Việt Nam trong việc làm thiết thực này.
Nói ngắn gọn, bản Thông cáo chung là một bước đầu tích cực, nhưng bước đầu này cần phải được triển khai và thực hiện triệt để, và vai trò của Việt Nam trong việc này rất quan trọng. Nếu Việt Nam không lên tiếng mạnh, thì khó cho các nước khác trong khu vực, cũng như khó cho Mỹ, một nước rất xa, để vận động quần chúng của họ, để có thể ủng hộ Việt Nam và các nước khác trong khu vực.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét