TS Đỗ Kim Thêm dịch, CTV Phía Trước
Joseph E. Stiglitz, Project-Syndicate
Lại một lần nữa hai công trình nghiên cứu mới nhất chứng
tỏ về mức độ quan trọng của vấn đề bất bình đẳng đang gây tác hại cho
Hoa Kỳ. Thứ nhất, theo Báo cáo của cơ quan US Census Bureau năm 2014
về tình trạng thu nhập hằng năm và nghèo minh chứng rằng lợi tức của một
người Mỹ bình thường vẫn còn tiếp tục trì trệ, cho dù tình trạng kinh
tế được suy đoán là hồi phục sau thời kỳ Tổng Suy Trầm. Mức thu nhập
trung vị của từng hộ gia đình, sau khi điều chỉnh giá lạm phát, vẫn còn ở
dưới mức so với 25 năm trước đây.
Người ta thường nghĩ là sức mạnh nhất của Hoa Kỳ không phải là quyền lực
quân sự, mà là hệ thống kinh tế làm cho thế giới phải ganh tị. Nhưng
tại sao các nước khác cố ganh đua với một mô hình kinh tế mà phần lớn
dân chúng, – đúng ra là đa số -, chịu cảnh lợi tức trì trệ, trong khi
thu nhập của giới thượng tầng luôn tăng vụt?
Một công trình nghiên cứu thứ hai là Báo cáo của cơ quan United
Nations Development Program´s Human Development năm 2014. Họ chứng thực
các phát hiện này. Hàng năm, cơ quan UNDP phổ biến một bảng sắp hạng các
quốc gia tính theo chỉ số phát triển con người (HDI). Chỉ số này kết
hợp các mức độ khác của sự an lạc ngoài mức thu nhập, còn gồm thêm cả
các vấn đề sức khoẻ và giáo dục. (Theo báo cáo này, Việt Nam chiếm hạng
121 trong tổng số 187 quốc gia và lãnh thổ, CTCND).
Nếu tính theo chỉ số HDI, Hoa Kỳ đứng sau Na Uy, Úc, Thụy Sĩ và Hoà
Lan. Nhưng nếu điều chỉnh giá trị này theo điểm về bất quân bình, Hoa Kỳ
tụt đến hạng 23, một tình trạng tệ hại nhất đối với một nước phát triển
cao độ. Thực vậy, Hoa Kỳ thua cả Hy Lạp và Slovakia, những nước mà
thông thường dân chúng không xem như là một mô hình khuôn mẩu hay là
người cạnh tranh với Hoa Kỳ trong một bảng phân hạng cao thấp nào.
Báo cáo của cơ quan UNDP nhấn mạnh đến một khiá cạnh khác của thành
tựu xã hội: đó là khả năng bị tổn thương. Báo cáo chỉ ra rằng trong khi
một vài nước đã thành công trong việc đưa dân chúng thoát cảnh cùng cực,
cuộc sống của một số nơi vẫn còn không ổn đinh. Một biến cố nhỏ, – thí
dụ như cơn bạo bệnh trong gia đình -, có thể đẩy họ lại lâm vào cảnh cơ
hàn. Cuộc đời bị tụt dốc là một đe dọa đích thực trong khi khả năng
thăng tiến bị hạn chế.
Tại Hoa Kỳ, năng động để thăng tiến là chuyện nhiều về huyền thoại
hơn là thực tế, trong khi tụt dốc và tổn thương là kinh nghiệm phổ biến
tràn lan. Một phần trong vấn đề này là do hệ thống bảo hiểm sức khoẻ của
Hoa Kỳ. Hệ thống này làm cho những người Mỹ nghèo luôn ở trong hoàn
cảnh bất ổn, cho dù có biện pháp cải cách của Tổng thống Barack Obama.
Những thành phần tận cùng trong xã hội chỉ là một bước nhỏ thoát ra
khỏi cảnh phá sản mà nó mang theo bao hệ lụy. Bệnh tật, ly dị và thất
nghiệp thường đẩy họ đến bên bờ vực thẳm. Dự thảo luật Cải cách Bảo hiểm
của Obama, còn gọi là Obamacare năm 2010, có mục tiêu cải thiện những
đe doạ này – có nhiều biểu hiện tích cực cho thấy dự luật là một biện
pháp giảm thiểu đáng kể cho số lượng người Mỹ không có bảo hiểm. Nhưng
một phần do phán quyết của Tối Cao Pháp Viện và sự ngoan cố của các
thống đốc và các nhà lập pháp thuộc Đảng Cộng Hoà trong 24 tiểu bang đã
không chịu mở rộng chương trình bảo hiểm cho người nghèo (Medicaid) –
cho dù chính quyền liên bang chi trả hầu hết toàn bộ chi phí -, nên
trước cũng như sau gì cũng có đến 41 triệu người không được bảo hiểm.
Khi bất bình đẳng kinh tế chuyển sang thành bất bình đẳng chính trị –
như trong một phần lớn đã xãy ra tại Hoa Kỳ- , chính quyền ít quan tâm
đến các nhu cầu của những người thuộc hạ tầng xã hội.
Không phải chỉ có các chỉ số tính theo TSLQG hay HDI phản ảnh được sự
thay đổi qua thời gian hay sự dị biệt giữa các nước về khả năng bị tổn
thương. Ngay tại Hoa Kỳ và các nơi khác có một sự tụt hậu rõ rệt về mức
an toàn. Ai có công ăn việc làm, thì cũng lo sợ liệu có khả năng còn giữ
được việc hay không; ai thất nghiệp cũng mang nỗi lo làm sao tìm được
việc.
Sự suy sụp kinh tế gần đây làm tiêu tan cơ nghiệp của nhiều người.
Tại Hoa Kỳ, ngay cả sau khi tình hình thị trường cổ phiếu được hồi phục,
tài sản tính theo trung vị đã giảm đi hơn 40% từ năm 2007 đến năm 2013.
Điều này có nghĩa là làm cho bậc cao niên và giới đang sắp vào tuổi
nghĩ hưu lo âu hơn về mức sống. Hằng triệu người Mỹ mất nhà, hàng triệu
người lâm vào cảnh bất ổn không biết mình có thể sẽ bị mất nhà trong
tương lai không.
Những bất an này phụ thêm vào các nổi bất an khác mà người Mỹ đã phải
đối phó từ lâu. Tại các nội thành trong nước, hàng triệu giới trẻ người
Mỹ gốc Nam Mỹ và châu Phi phải đối đầu với một hệ thống tư pháp và cảnh
sát bất công và hoạt động kém; ai mà vượt đường của cảnh sát trong đêm,
gặp đúng người khó chịu, có thể lãnh án tù không lý do – hoặc chịu hậu
quả trầm trọng hơn.
Đã từ lâu, châu Âu ý thức được tầm quan trọng để giải quyết vấn đề
khả năng bị tổn thương bằng cách cung ứng một hệ thống bảo hiểm xã hội.
Người châu Âu công nhận rằng một hệ thống bảo hiểm xã hội tốt đẹp có thể
cải thiện toàn bộ thành tựu kinh tế, khi cá nhân càng muốn chấp nhận có
nhiều nguy hiểm, thì có thể đưa tới tình trạng tăng trưởng kinh tế cao
hơn.
Những hiện nay tại nhiều nơi trong châu Âu, tỷ lệ thất nghiệp cao
(trung bình là 12% và là 25% tại những nước bị ảnh hưởng nặng nhất), kết
hợp với việc cắt giảm mức bảo hiểm xã hội do chính sách tiết kiệm, cả
hai làm gia tăng về khả năng tổn thương mà không hề có trước đây. Hậu
quả của vấn đề là mức suy giảm về an lạc xã hội của con người có thể
tăng cao hơn so với mức đã đề ra theo các biện pháp tính theo TSLQG –
những số liệu này vốn dĩ đã là đen tối, nhưng tại hầu hết các nước cho
thấy rằng lợi tức thực sự tính theo đầu người, sau khi đã điều chỉnh lại
do lạm phát, hiện nay tại nhiều nước thấp hơn so với trước thời khủng
hoảng – làm cho nữa thập niên đã phải mất đi.
Báo cáo của Uỷ Ban Quốc tế về Lượng định Thành quả Kinh tế và Tiến bộ
Xã hội (mà tôi là người chủ trì) nhấn mạnh rằng TSLQG không phải là một
thước đo phù hợp để đánh giá nền kinh tế phát triển tốt đẹp. Báo cáo
của hai cơ quan US Census Bureau và UNDP nhắc chúng ta lại về tầm quan
trọng của nhận thức này. Chúng ta đã phí phạm quá nhiều thời gian để suy
nghĩ về cách suy tôn khái niệm TSLQG này.
Cho dù chỉ số TSLQG có tăng nhanh đến đâu, khi nền kinh tế thất bại
trong việc cung ứng những thành quả cho phần lớn dân chúng, mà họ phải
đương đầu với bất trắc ngày một gia tăng, thì theo ý nghĩa cơ bản nhất,
đó là một nền kinh tế thất bại. Và các chính sách, giống như chính sách
khắc khổ, làm gia tăng bất an và làm giảm đi mức thu nhập và lối sống
cho phần lớn dân chúng, trong ý nghĩa nền tảng, đó là những sách lược
thất bại.
__________
Joseph E. Stiglitz, đoạt giải Nobel về Kinh tế,
Giáo sư Đại học Columbia, Chủ tịch Uỷ Ban Tư Vấn Kinh tế của Tổng Thống
Bill Clinton và Phó Chủ Tịch Ngân hàng Thế giới. Tác phẩm mới nhất mà
ông viết chung với Bruce Greenwald là Creating a Learning Society: A New
Approach to Growth, Development, and Social Progress.
Nguyên tác: The Age of Vulnerability
Tựa đề bản dịch là của người dịch
© Bản tiếng Việt Đỗ Kim Thêm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét