Viễn cảnh đen tối cho kinh tế Nga

Quầy hàng tại Matxcơva. Ảnh minh họa REUTERS/Maxim Shemetov

Thanh Hà  -RFI 

Yếu tố Ukraina không là nguyên nhân duy nhất gây khó khăn cho kinh tế của ng Nga. Kinh tế Nga bị đe dọa suy thoái ngay từ quý 2/2014. Vốn đầu tư nước ngoài ồ ạt bị rút đi khỏi Nga gây khó khăn cho một nền kinh tế đang bị chựng lại.

65 tỷ đô la vốn đầu tư bị rút đi trong ba tháng đầu năm 2014. Tất cả các chuyên gia Nga và quốc tế đều hạ dự báo tăng trưởng và lo ngại lạm phát gia tăng. Yếu tố Ukraina không là nguyên nhân duy nhất gây khó khăn cho kinh tế của ng Nga.

Đến nay những đe dọa trừng phạt kinh tế của Mỹ hay châu Âu không phải là những tin xấu đối với Matxcơva. Tổng thống Nga Vladimir Putin không chút nao núng trước việc chính quyền Kiev được các nước phương Tây yểm trợ. Thế nhưng những thống kê về thực trạng kinh tế của Nga trong ba tháng đầu năm 2014 được thứ trưởng Andrei Klepatch thông báo hôm 08/04/2014 là một gáo nước lạnh, đưa chủ nhân điện Kremli trở về với thực tế.
Bộ Kinh tế Nga hạ dự phóng tăng trưởng cho năm nay đang từ 2,5 % bị rơi xuống còn 0,5 % và không loại trừ kịch bản tăng trưởng ở số không. Lại cũng thứ trưởng Klepatch báo động trong ba tháng đầu năm 2014, đã có tới 65 tỷ đô la vốn đầu tư nước ngoài từ giã nước Nga. Khoản vốn rút đi như vậy tương đương với khối lượng tư bản đã rời khỏi Nga trong cả năm 2013. Tệ hơn nữa, bộ Tài chính chờ đợi do tác động của khủng hoảng Ukraina, sẽ có từ 100 tỷ đô la đến 150 tỷ vốn đầu tư sẽ rời khỏi quê hương của Putin trong năm nay.
Hiện tượng chảy máu tư bản đó không đánh quỵ nổi ông khổng lồ Nga nhưng sẽ là một gánh nặng đối với một nền kinh tế đang bị đình đốn.
Tỷ lệ tăng trưởng liên tục giảm mạnh đang từ 4,3 % năm 2011 đã bị thu hẹp lại còn 1,3 %. Với tỷ lệ này, Nga cầm đèn đỏ trong số 5 nước thuộc nhóm BRICS, (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi).
GDP của Nga trong qúy 1//2014 đã giảm 0,5 % so với quý 4/2013. Trong tháng 2 vừa qua, tổng sản phẩm nội địa của Nga chỉ tăng 0,3 % so với một năm trước đây. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, tình hình kinh tế nước Nga không mấy khả quan. Báo cáo gần đây nhất vừa được công bố vào giữa tháng 3/2014 của định chế tài chính đa quốc gia này nêu ra hai kịch bản : trong trường hợp khả quan nhất, GDP của Nga sẽ tăng ở mức 1,1% - tức chỉ bằng phân nửa so với dự phóng đã được Ngân hàng Thế giới đưa ra vào mùa thu năm ngoái.
Còn trong trường hợp « căng thẳng địa chính trị leo thang », hậu quả sẽ tai hại hơn nhiều. Kinh tế nước này sẽ bị suy thoái, GDP giảm 1,8 cho tài khóa 2014 và còn giảm thêm ít nhất là 2 % vào sang năm. Vẫn theo thẩm định của Ngân hàng Thế giới thì đây sẽ là một cú sốc mạnh đối với Liên bang Nga, tương tự như đòn đã giáng suống nền kinh tế nước này vào năm 2009, sau khủng hoảng tài chính và kinh tế toàn cầu.
Chảy máu tư bản
Khủng hoảng Ukraina và đọ sức giữa Matxcơva với các nước phương Tây đang làm suy yếu thêm kinh tế của Nga. Rõ rệt nhất là các luồng vốn tư bản rút khỏi nước này và nhiều dự án đầu tư đã bị chựng lại. Tuy nhiên, các chuyên gia không tin rằng kịch bản kinh tế Nga sụp đổ sẽ xảy tới.
Cơ quan tư vấn Capital Economics, trụ sở tại Luân Đôn nêu ra những lý do vì sao, nền kinh tế Nga sẽ không sụp đổ như một số nhà phân tích bi quan nhất lầm tưởng. Thứ nhất tổng thống Putin đang nắm lá chủ bài quan trọng trong tay : dầu hỏa và khí đốt. Chắc chắn là châu Âu không thể tẩy chay dầu khí của Nga.
Lý do thứ hai là Ngân hàng Trung ương Nga đang nắm giữ một khoản dự trữ ngoại tệ gần 500 tỷ đô la. Do vậy có thể nói Nga không sợ bị eo hẹp về tài chính. Trong trường hợp cần thiết, điện Kremli có thể sử dụng khối ngoại tệ đó để đối phó với những khó khăn nhất thời. Bằng chứng cụ thể là cho dù tư bản đã và còn đang tiếp tục ồ ạt rút đi khỏi nước Nga, ngân hàng Trung ương vẫn tung tiền ra mua vào đồng rúp, hạn chế bớt nguy cơ đơn vị tiền tệ bị mất giá. Thậm chí có lúc Ngân hàng Trung ương Nga đã mua vào 10 tỷ rúp trong một ngày để giữ giá cho đơn vị tiền tệ.
Theo nhận định của chuyên gia kinh tế Lilit Gevorgyan, thuộc cơ quan tư vấn IHS Global Insinght của Mỹ, cho dù có tới 100 tỷ đô la vốn đầu tư bị rút khỏi Nga, Ngân hàng Trung ương nước này vẫn có khả năng can thiệp tránh để đồng rúp bị « rơi tự do ».
Về phần mình, giáo sư Jacques Sapir, một chuyên gia về kinh tế Nga đặc biệt là về hồ sơ tiền tệ, kiêm giám đốc Trường Cao đẳng Khoa học Xã hội (EHESS) cũng cho rằng, hiện tượng chảy máu tư bản của Nga sẽ dừng lại trước khi nước Nga bị đe dọa cạn kiệt vốn. Bởi lẽ nhiều tập đoàn quốc tế, chủ yếu là châu Âu, không sẵn sàng cắt đứt quan hệ với Nga, một quốc gia có dầu hỏa và khí đốt.
Vào lúc là Liên Hiệp Châu Âu đang cứng giọng với Matxcơva thì chủ nhân một số các tập đoàn lớn của châu Âu như hãng dầu khí Shell, hay ông trùm công nghiệp của Đức là Siemens đã đến tận Matxcơva để tiếp kiến chủ nhân điện Kremli và thảo luận với ông Putin về một « chiến lược hợp tác lâu dài ».

Người Nga nghĩ gì về ông Putin khi phải đương đầu với những khó khăn kinh tế hàng ngày ? REUTERS/Shamil Zhumatov

Mô hình kinh tế bị lỗi thời
Trước khi nổ ra khủng hoảng Ukraina, kinh tế của Nga đã bị chựng lại. Ngay từ tháng 1/2014 Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế đã hạ dự báo tăng trưởng của nước này. Từ mùa thu năm ngoái, viễn cảnh Cục dự trữ Liên bang Hoa Kỳ tăng lãi suất chỉ đạo đã khiến đồng đồng rúp liên tục bị mất giá và vốn đầu tư vào Nga ồ ạt được chuyển về nơi khác.
Theo lời giám đốc cơ quan tư vấn tài chính FBK, Igor Nikolaev, đối với nước Nga, « Chu kỳ tăng trưởng đã đi qua. Năm 2013 là năm cuối cùng của một chu kỳ đó (…) kể từ năm 2014 kinh tế Nga rơi vào suy thoái ». Cũng cơ quan FBK từ mùa thu năm ngoái đã dự báo GDP của Nga trong tài khóa 2014 sẽ giảm 1 % so với tỷ lệ tăng trưởng vốn đã rất thấp (1,3 %) của năm ngoái. Trong dự phóng đó FBK đã không tính đến những hậu quả tai hại của việc Matxcơva bị quốc tế trừng phạt và những phí tổn trợ cấp cho Crimée.
Vẫn theo ông Nikolaev, khó khăn của Nga bắt nguồn từ chỗ « mô hình phát triển dựa vào xuất khẩu dầu khí » đã lỗi thời. Giá dầu hỏa không còn cao chót vót như ở vào năm 2008 (có lúc giá một thùng dầu thô đã được đẩy lên tới gần 150 đô la) hay là ở mức trung bình khoảng 112 đô la/thùng dầu như vào những năm 2011 -2012.
Nhược điểm thứ nhì của Nga đã được chính bộ Kinh tế nước này nhìn nhận đó là trong một thời gian quá dài, chính quyền Liên bang đã trễ nãi trong việc đầu tư vào hạ tầng cơ sở của ngành công nghiệp khai thác dầu hỏa và khí đốt. Nga đá quá tập trung vào ngành công nghệ dầu khí.
Trong 14 năm qua, ông Putin liên tục hô hào phải đẩy mạnh đàu tư, nâng cấp hạ tầng cơ sở của ngành dầu, khí. Nhưng lời nói đã không đi đôi với việc làm. Nga hiện xuất khẩu 5 triệu rưỡi thùng dầu mỗi ngày và 200 tỷ mét khối khí đốt hàng năm. Bên cạnh đó các ngành khai tháng khoáng sản chiếm tới hơn 70 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga và đây là « đầu vào » quan trọng nhất cho ngân sách của nhà nước Nga.
Vấn đề đặt ra là mức sản xuất và khả năng cung cấp dầu khí của các tập đoàn Nga có khuynh hướng bị chựng lại, do thiếu đầu tư vào cơ sở hạ tầng, vào các đường ống dẫn để đưa vàng đen hay khí đốt của Nga đến các thị trường lớn như Trung Quốc chẳng hạn. Thêm vào đó, theo một số các chuyên gia giá dầu hỏa phải được duy trì ở mức 110 đô la/thùng thì mới vừa đủ để trang trải các phí tổn quân sự và xã hội của nước Nga.
Trong báo cáo mới nhất được công bố vào tháng 1/2014 Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OCDE) nhấn mạnh đến nhu cầu cấp bách của Matxcơva giảm bớt mức độ lệ thuộc kinh tế vào « thời giá » của dầu hỏa và khí đốt, đồng hời « đẩy mạnh đầu tư vào cơ sở hạ tầng ». Tổ chức này cũng khuyến khích Matxcơva « mạnh dạn hơn nữa trong tiến trình cải tổ kinh tế, bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ ».
Nga : ông khổng lồ có đôi chân đất sét
Từ đầu năm 2013 tới nay chỉ số sản xuất công nghiệp của Nga liên tục giảm sút. Lạm phát gần 7 % là một gánh nặng cho các hộ gia đình. Theo báo cáo về « Khả năng cạnh tranh 2013-2014 » do Diễn đàn Kinh tế Thế giới thực hiện, sự yếu kém của hệ thống ngân hàng, mức độ can thiệp quá lớn của nhà nước trong các hoạt động kinh tế, cơ sở hạ tầng trong tình trạng tồi tệ đặc biệt trong các lĩnh vực giao thông và y tế là những trở ngại lớn khiến các doanh nhân lơ là với một thị trường được đánh giá là có « tiềm năng » như Nga. Dân số Nga lên tới gần 150 triệu và thu nhập bình quân đầu người lên tới 14.000 đô la/năm.
Nga nổi tiếng có một đội ngũ các chuyên gia giỏi, thế nhưng do thiếu đầu tư vào cho ngành nghiên cứu thực dụng, số bằng sáng chế của Nga lại ở vào bậc thấp « thảm hại », các doanh nghiệp của Nga bị coi là kém cỏi về mặt phát minh.
Về phần mình tổ chức OCDE cho rằng, nước Nga của tổng thống Putin đang phải đối mặt với nhiều thách thức kinh tế không chỉ do tác động của khủng hảong Ukraina. Một trong những trở ngại để kinh tế Nga thực sự cất cảnh là do quốc gia này đã bỏ quá nhiều vốn cho các ngành công nghiệp không có tính cạnh tranh cao. Bên cạnh đó, khác hẳn so với Trung Quốc, hay Brazil, dân số Nga đang trên đà bị lão hóa và kèm theo đó là những hậu quả tiêu cực đối với thị trường lao động.
Giới quan sát cho rằng, đang bị vướng bận vì hồ sơ Ukraina và phải hứng chịu những tốn kém sau khi đã thôn tính Crimée, các chương trình cải tổ xã hội từng được ông Putin cam kết khi ra tranh cử tổng thống thêm một nhiệm kỳ thứ ba, coi như đang bị chìm vào quên lãng. Khó có thể tin rằng Vladimir Putin giữ được lời hứa đưa nước Nga trở thành 1 trong 5 cường quốc kinh tế của thế giới trước năm 2020 !
Trước mắt, việc Nga làm chủ tình hình tại Crimée đã khiến điểm tín nhiệm của ông Putin được đẩy lên đến đỉnh cao chót vót. Theo kết quả thăm dò dư do một viên nghiên cứu độc lập thực hiện vào cuối tháng 3/2014, có tới 80 % người được hỏi tán đồng đường lối cứng rắn của chủ nhân điệm Kremli trên hồ sơ Ukraina.
Thế nhưng theo thẩm định của ngân hàng Đức Berenberg được AFP trích dẫn trong ngắn hạn v thôn tính Crimée đang tô điểm hình ảnh của người hùng Putin trong mắt gần 150 triệu người Nga, thế nhưng những khó khăn kinh tế chồng chất trong cuộc sống hàng ngày của người dân, hay các hoạt động làm ăn buôn bán của các đại gia Nga bắt đầu bị xáo trộn, thì liệu rằng hào quang của tổng thống Putin có còn sáng chói được nữa hay không. Tất cả chỉ là vấn đề thòi gian. Có điều, như chuyên gia của ngân hàng Đức nói trên ghi nhận : người Nga có sức chịu đựng khá cao. Ông Putin biết được điều đó và tin rằng ông vẫn còn có đủ thời gian để giải quyết những khó khăn kinh tế và không sợ làm suy tổn đến uy tín của mình trước khi mãn nhiệm kỳ tổng thống.