Về chuyến đi thăm Trung Quốc của ông Nguyễn Phú Trọng

Diễn đàn

Hoà Vân

Trước chuyến thăm Hoa Kỳ, dự kiến sẽ thực hiện vào tháng năm năm nay, tổng bí thư ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng đã nhận lời mời của người đồng sự ĐCSTQ Tập Cận Bình, đi thăm Trung Quốc từ 7 đến 10.4.2015. Cùng đi với ông Trọng có 4 uỷ viên bộ chính trị gồm Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Đinh Thế Huynh; Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân; Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phùng Quang Thanh; Bộ trưởng Bộ Công an Trần Đại Quang và ba uỷ viên khác trong ban chấp hành trung ương đảng. Chuyến thăm được thực hiện gần một năm sau sự kiện Trung Quốc kéo giàn khoan HD981 vào vùng biển Việt Nam khiến quan hệ giữa hai nước bị rạn nứt nghiêm trọng.

Hai bên đã ký một Thông cáo chung (9 điểm) tại Bắc Kinh ngày 8.4 ghi lại những thoả thuận hợp tác. Bài này chỉ bàn về hai chủ đề chính trong đó.

Về hợp tác song phương

Dĩ nhiên, đây là phần chính của các cuộc đàm phán trong chuyến đi, được phản ánh trong điểm 4/ của Thông cáo chung.

Sau khi nhắc lại những mong muốn duy trì và phát triển các quan hệ giữa hai đảng CS, Thông cáo chung đề cập tới phần hợp tác kinh tế như sau (người viết nhấn mạnh – in nghiêng – một số điểm sẽ trở lại trong bài) :

Thực hiện tốt “Quy hoạch phát triển 5 năm hợp tác kinh tế -thương mại Việt – Trung giai đoạn 2012 – 2016″, thúc đẩy thực hiện Danh mục các dự án hợp tác trọng điểm và các thỏa thuận hợp tác kinh tế thương mại mà hai bên đã ký kết. Thúc đẩy thương mại song phương tăng trưởng ổn định, cân bằng, bền vững; phía Trung Quốc khuyến khích doanh nghiệp Trung Quốc mở rộng nhập khẩu các mặt hàng có sức cạnh tranh của Việt Nam; hai bên tích cực nghiên cứu việc đàm phán, ký kết Hiệp định sửa đổi về thương mại biên giới Việt – Trung. Sớm bàn bạc và xác định phương án tổng thể chung về xây dựng khu hợp tác kinh tế qua biên giới; thiết thực thúc đẩy các dự án kết nối cơ sở hạ tầng. Thúc đẩy hợp tác trong các ngành nghề nông nghiệp, chế tạo, dịch vụ và các lĩnh vực khoa học công nghệ, y tế, kiểm nghiệm, kiểm dịch, v.v.

Phía Trung Quốc ủng hộ doanh nghiệp Trung Quốc sang Việt Nam đầu tư phát triển và sẵn sàng tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp Việt Nam đến Trung Quốc khai thác mở rộng thị trường. Phía Việt Nam sẽ tạo điều kiện thuận lợi cần thiết cho các doanh nghiệp Trung Quốc sang đầu tư kinh doanh tại Việt Nam.

Hai bên tuyên bố chính thức thành lập Nhóm công tác hợp tác về cơ sở hạ tầng và Nhóm Công tác về hợp tác tiền tệ, đồng ý tăng cường điều hành, phối hợp giữa các nhóm này và Nhóm Công tác bàn bạc về hợp tác cùng phát triển trên biển, cùng nhau thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực phát triển toàn diện.

Có vài điểm có thể nêu ra trong đoạn văn trên:

–  “phía Trung Quốc khuyến khích doanh nghiệp Trung Quốc mở rộng nhập khẩu các mặt hàng có sức cạnh tranh của Việt Nam”. Khá trịch thượng ! Các anh không làm được hàng có chất lượng với giá rẻ thì đừng hòng tôi nhập khẩu. Trịch thượng vì hiển nhiên không cần thiết phải đưa vào văn bản một câu nói như vậy. Nhưng ngược lại, nếu các nhà hữu trách Việt Nam biết ngượng mà cố gắng đưa ra những chính sách khuyến khích doanh nghiệp trong nước đầu tư sức người, sức của làm ra những mặt hàng tốt (khi đó, cũng không cần anh bạn “mở rộng nhập khẩu” đâu, thiên hạ thiếu gì người sẵn sàng mua hàng tốt và rẻ !). Những người làm trong công nghiệp VN, cả quan chức và doanh nghiệp chắc nên cảm ơn lời nhắc nhở vô tình này.

– “chính thức thành lập Nhóm công tác hợp tác về cơ sở hạ tầng”. Câu này khá mơ hồ, nếu người ta không đọc tiếp những thông tin được báo chí VN đăng tải về cuộc hội đàm giữa hai ông tổng. Trong bài Hội đàm cấp cao hai Tổng Bí thư Việt Nam – Trung Quốc trên Cổng thông tin điện tử của Chính phủ, có đoạn viết :
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định Việt Nam hoan nghênh và mong muốn Trung Quốc tăng mạnh đầu tư vào Việt Nam, nhất là có những dự án đầu tư lớn, công nghệ hiện đại tiên tiến, tiêu biểu cho trình độ phát triển và công nghệ của Trung Quốc, ưu tiên trong các lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng, chế tạo, công nghiệp phụ trợ; đồng thời đề nghị Trung Quốc quan tâm chỉ đạo lựa chọn nhà thầu có năng lực và khả năng tài chính để các dự án đầu tư tại Việt Nam được thực hiện đúng tiến độ và đảm bảo chất lượng công trình.
Lạ, việc chọn nhà thầu tốt là trách nhiệm của chủ công trình (đây là những công trình xây dựng ở VN, cho VN) thì sao lại có yêu cầu chính phủ TQ chọn nhà thầu ? Nếu nó chọn mà mình không chịu thì sao? Tại sao nhà lãnh đạo cao nhất của một nước lại hạ mình đặt ra lời xin xỏ đó, và khi đối tác « thương tình » bảo không nên đưa ra như thế trong bản Tuyên bố chung thì vẫn chỉ đạo các báo trong nước nói thẳng ra là mình đã đưa ra « yêu cầu » như thế (chắc là để « lấy điểm » với dân sau khi có rất nhiều bài báo than là nhà thầu Trung Quốc làm ăn bê bối¹). Có phải vì thế mà Nhóm công tác hợp tác về cơ sở hạ tầng” được thành lập ?

-« Nhóm Công tác về hợp tác tiền tệ ». Có phải đây là âm mưu nối lại dự án « đề nghị thanh toán bằng nhân dân tệ tại Việt Nam » mà quả bóng thăm dò đưa ra hồi đầu năm nay đã mau chóng bị dẹp vì phản ứng của người Việt ?

– đồng ý tăng cường điều hành, phối hợp giữa các nhóm này và Nhóm Công tác bàn bạc về hợp tác cùng phát triển trên biển. Tại sao phải phối hợp hoạt động của hai nhóm kinh tế (cơ sở hạ tầng và hợp tác tiền tệ) với nhóm hợp tác trên biển ? Hạ tầng là giàn khoan ? Tiền tệ tiêu trên Biển Đông sẽ là nhân dân tệ ? Người ta càng có thể nghi ngờ là “Thông cáo chung” không nói hết, khi đọc thông tin được các nhà báo Nhật của tờ Nikkei Asian Review đưa ra, theo đó, ông Trọng đã đồng ý “đưa cảng Hải Phòng vào chương trình xây dựng Con đường Tơ lụa trên biển do Trung Quốc khởi xướng.” (tin được đăng lại trên BBC 8.4.2015). Mối liên quan giữa “ba nhóm công tác” là đây chăng? Xin xem thêm lời bàn của Vũ Quang Việt ở cuối bài.

Vấn đề Biển Đông

Ghi trong điểm 5/ của Thông cáo chung. Trích:

Cùng kiểm soát tốt bất đồng trên biển, thực hiện đầy đủ có hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) trên cơ sở hiệp thương thống nhất, không có hành động làm phức tạp, mở rộng tranh chấp; xử lý kịp thời, thỏa đáng vấn đề nảy sinh, duy trì đại cục quan hệ Việt – Trung và hòa bình, ổn định ở Biển Đông.

Hai bên nhất trí thúc đẩy hoạt động của Nhóm bàn bạc về hợp tác cùng phát triển trên biển, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực ít nhạy cảm, vững bước thúc đẩy đàm phán phân định khu vực ngoài cửa vịnh Bắc Bộ, tích cực thúc đẩy hợp tác cùng phát triển tại vùng biển này, sớm khởi động khảo sát chung tại vùng biển ngoài cửa vịnh Bắc Bộ trong năm nay.

Đoạn nhai lại trên  ngược lại với thực tế  trước mắt là TQ đang xây pháo đài trên biển Đông, đã được báo chí thế giới công bố, và báo chí Việt Nam cũng đã đăng lại². Những xây dựng đó không phải là “hành động làm phức tạp, mở rộng tranh chấp” hay sao? Ông Trọng hoàn toàn lờ đi chuyện này, và lại hứa hẹn và ký thêm với TQ những điều có lợi cho họ trong thông cáo chính thức giữa hai nước. Không hiểu VN được lợi gì? Biển Đông có phải là ao nhà của Trung Quốc và Việt Nam cộng lại đâu, còn Philipin, còn Malaysia và các nước ven biển khác, làm sao chỉ “duy trì đại cục quan hệ Việt – Trung” mà có thể bảo đảm “hòa bình, ổn định ở Biển Đông”? Nói về Biển Đông mà chỉ nói như một vấn đề “trên biển Việt Nam – Trung Quốc”, phớt lờ các nước khác thực chất là từ bỏ những đồng minh có thể, đồng minh tốt nhất của VN, để đơn thân bước vào hang cọp. Một nhân vật đã lên tới chức Tổng bí thư một đảng chính trị lớn không thể ngu tới mức không biết điều này. Người ta chỉ có thể kết luận: ông Trọng đặt bút ký vào một Tuyên bố chung như vậy là cố tình dọn đường cho những bước thu tóm quần đảo Trường Sa mà Trung Quốc đang tích cực chuẩn bị.

Ông Trọng sắp đi Mỹ để tăng cường mối quan hệ giữa hai nước, thế là ông “được” mời sang Bắc Kinh trước. Tướng Nguyễn Trọng Vĩnh, nguyên đại sứ Việt Nam tại Trung Quốc (bài trên Bauxite Việt Nam), nhà nghiên cứu Dương Danh Dy, nguyên Tổng lãnh sự Việt Nam tại Trung Quốc (bài trên BBC), đều chỉ rõ cái ý đồ của Bắc Kinh sau tấm “thiệp mời” giờ chót ấy. Ông Trọng và các đồng sự của ông trong Bộ chính trị ĐCSVN không thể không biết điều đó. Các toan tính ngoại giao bình thường nhất cho thấy ông vẫn nên đi, vẫn phải đi. Điều đó, trừ khi tiên quyết đã sẵn mối nghi ngờ với mọi hoạt động của ông, người ta dễ dàng chấp nhận. Cái khó chấp nhận là ông tới để khấu đầu, khác với các vị quan đi sứ của các thời phong kiến. Liệu chuyến đi Mỹ đã dự kiến ấy có còn ý nghĩa ?

Hoà Vân

(tác giả cảm ơn một vài gợi ý của Vũ Quang Việt)

Chú thích:

1. Chẳng hạn như :

– loạt bài (37 bài !) của báo Đời sống & Pháp luật chung quanh chủ đề « nhà thầu Trung Quốc » chủ yếu trong ngành năng lượng:

– Dự án bôxit “sập bẫy” nhà thầu Trung Quốc ra sao?

– Dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông: Tổng thầu Trung Quốc thiếu trách nhiệm

2. Lấy ví dụ, bài này: Trung Quốc ồ ạt xây đảo nhân tạo ở Trường Sa, thế giới ‘bó tay’ ? hoặc bài này, mới hơn: Trung Quốc gấp rút xây đảo Vành Khăn.

Vũ Quang Việt

Mấy lời bàn thêm

Không thể bỏ qua sự liên quan giữa nhóm công tác về cơ sở hạ tầng, nhóm về hợp tác tiền tệ và sự thúc đẩy của phía TQ được ghi trong thông cáo là “Sớm bàn bạc và xác định phương án tổng thể chung về xây dựng khu hợp tác kinh tế qua biên giới; thiết thực thúc đẩy các dự án kết nối cơ sở hạ tầng.”
Không nói rõ nhưng thật ra nó nằm trong ý đồ xây dựng con đường tơ lụa trên biển mà biên giới, đường sá miền bắc, cảng Hải Phòng là địa danh nối liền các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây với Biển Đông nhằm phục vụ cho xuất nhập hàng hoá của họ. Điều này đã được báo Nhật nhắc đến như đã nói trong bài [1] và một nhà nghiên cứu từ TQ đang làm việc tại Viện Đông Nam Á của Singapore cũng phân tích trong một bài vừa xuất bản.[2]. Lời hứa trên của Nguyễn Phú Trọng được cụ thể hoá bằng các nhóm công tác có thể đưa đến tình hình tệ hơn những gì xảy ra ở dự án Bô Xít ở Tây Nguyên mà Nông Đức Mạnh đã ký và nhiều đời Tổng bí thư ĐCS TQ thúc giục đòi phía VN giữ lời hứa. Hợp tác nhằm giúp TQ thực hiện con đường tơ lụa trên biển có lợi gì cho VN? Có thể cho rằng đấy là dịch vụ thông thường mà VN nên cung cấp, qua đó thu phí và tạo công ăn việc làm. Chuyện rất có thể không đơn giản như vậy, nhất là TQ là nước luôn luôn muốn dùng sức mạnh với VN. Thử lý giải về khả năng kiểm soát của VN cuộc làm ăn chung này như thế nào:
1. Rõ ràng VN không phải là nước độc quyền cung ứng dịch vụ chuyển vận này. Nếu TQ không hài lòng và muốn tạo áp lực gây rối loạn kinh tế như trước kia họ kêu gọi thợ đào mỏ than trở về TQ để làm ngừng trệ sản xuất than thì họ có thể chuyển hàng sang các ngả khác như qua Myamar và Thái để sang châu Âu, châu Phi hay Trung Đông. Các con đường đó có lẽ tiết kiệm hơn nhiều cho TQ. Đoạn về tàu thủy thì chắc chắn là ngắn hơn nhiều rồi. Cảng Hải Phòng lại không phải là cảng nước sâu nên chi phí sẽ cao hơn, và chủ yếu cũng chỉ có thể phục vụ hàng TQ đi tới các nước phía Bắc và Úc và cùng lắm là Đông Nam Á.
2. Cũng rõ ràng là hạ tầng miền bắc và Hải Phòng nếu được phát triển dư thừa so với nhu cầu nội địa cũng chỉ có thể phục vụ TQ. Và để xây dựng hạ tầng này VN phải dựa vào vốn TQ và do đó phải dùng nhà thầu TQ và mua hàng hoá máy móc của TQ. Như thế, TQ là nước độc quyền cầu, có nghĩa là nước duy nhất dùng dịch vụ, VN lại là con nợ, vậy thì cũng nên nghiên cứu xem xét lợi hại điều mà ông Trọng hứa hẹn với TQ để đừng bị đưa vào thế kẹt. Đây là một vấn đề lớn, chưa nghiên cứu, chưa có tiếng nói của Chính phủ, chưa bàn ở Quốc hội, thế mà tại sao một ông Tổng Bí thư lại dành cho mình quyền hứa trên?

[1] http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2015/04/150408_xi_trong_haiphong_silk_road.
[2] http://www.iseas.edu.sg/documents/publication/TRS3_15.pdf.