“Con cáo bạc” của chế độ độc tài và dân chủ

Anh Khôi chuyển ngữ, CTV Phía Trước
Nina L. Khrushcheva, Project-Syndiate

MOSCOW – Trong suốt những năm cầm quyền, Eduard Shevardnadze được mệnh danh là “con cáo bạc” – người đã uyển chuyển một cách dễ dàng từ nhà lãnh đạo Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Gruzia và Ủy viên Bộ Chính trị của Điện Kremlin đến chức bộ trưởng ngoại giao dưới thời Tổng Bí thư Mikhail Gorbachev. Sau khi Liên Xô tan rã, ông trở thành tổng thống thân phương Tây của Gruzia và trớ trêu thay, sau đó ông đã trở thành nhân vận chống đối lại Gorbachev. Ông tự coi mình như một người hùng đã giải phóng Gruzia ra khỏi vòng tay của Nga. Ông cũng là một trong các chính trị gia tham nhũng nhất mà đất nước ông từng chứng kiến.

Đến cuối đời, Shevardnadze đã trở thành một người chính trị ngoài lề xã hội ở Gruzia, phương Tây và Nga – nơi mà ông được xem như một kiến trúc sư trong quá trình Liên Xô tan rã. Tuy nhiên, ngay cả khi ông đã bị người dân quên lãng sau cuộc Cách mạng Hoa hồng năm 2003 và bị Mikheil Saakashvili lật đổ, di sản xảo quyệt và kỹ năng thao túng các lực lượng chính trị của ông vẫn tiếp tục tồn tại.

Saakashvili đã thành công đưa ra các chính sách cải cách kinh tế cũng như tấn công toàn diện vào tệ nạn tham nhũng trong ngành cảnh sát mặc dù cuối cùng chính ông cũng bị cáo buộc nhận hối lộ và độc đoán. Sau khi lên nắm quyền trong cuộc nổi dậy lật đổ Shevardnadze, ông đã phải viện đến các kỹ thuật tương tự như kiểu mà Xô Viết đã từng sử dụng– tức tìm các thủ đoạn để làm cho đối thủ chính trị của mình sợ hãi và mất uy tín và phân tán lực lượng bất đồng chính kiến ​​bằng vũ lực – nhằm giữ cho đối thủ của ông không thể hoạt động được.

Câu hỏi mà nhiều người dân Gruzia nhiều lần đưa ra là liệu Shevardnadzecó bao giờ thực sự bị lật đổ. Vốn biết sức ảnh hưởng của mình bị sụt giảm trong năm 2003, nhiều người tin rằng Shavardnadze đã sẵn sàng rời khỏi quyền lực nhưng rất cần một người kế nhiệm nhằm đảm bảo các  di sản (và tài sản) của ông.Ngay lúc đó, Saakashvili trở nên nổi tiếng trong cương vị bộ trưởng tư pháp của Gruzia vì đã nộp hồ sơ cáo buộc gia đình Shevardndze tội tham nhũng. Và trong năm đầu trong cương vị tổng thống, ông đã đòi lại cho nhà nước khoảng 15 triệu USD từ các nguồn tài sản của Shevardnadze. Nhưng chính phủ củaTổng thống Saakashvili chưa bao giờ đụng đến Shevardnadze hoặc gia đình ông ấy.

Bất kể lý thuyết này có đúng hay không nhưng lòng kiên trì của nó nằm trong các di sản của Shevardnadze. Trong suốt sự nghiệp chính trị, ông đã được biết đến như một người hai mặt có thể chơi với bất cứ bên nào. Thậm chí có lúc ông còn đe dọa từ chức – chỉ để củng cố thêm quyền lực – hay buộc các tội kẻ thù có âm mưu ám sát ông – chỉ để ông có thể tiếp tục tồn tại. Trong những năm 1970, ông tâng bốc lãnh đạo Liên Xô Leonid Brezhnev với các trò ngoạn mục ngay trong Điện Kremlin chỉ để đáp ứng lại sự chống đối của nhóm sinh viên Gruzia ủng hộ quyền lấy quốc ngữ bằng tiếng Gruzia chứ không phải tiếng Nga.

Tất cả mọi thứ mà người dân Gruzia đạt được dưới thời của Shevardnadze trong thời kỳ Xô-viết như kinh doanh, giáo dục và văn hóa đều đã bị rơi vào quên lãng trong những năm 1990. Tương tự, trong khi hàng chục ngàn công chức đã bị kết tội tham nhũng hoặc bị mất việc làm dưới sự lãnh đạo của ông trong những năm 1970 thì dưới thời Shevardnadze hậu Xô-viết trong những năm 1990 nhiều người nói đùa rằng ông nên tự bắt giữ chính mình, nhưng ông xứng đáng có được số tài sản kếch xù vì sự đóng góp vô giá của ông trong nền chính trị của nước này.

Năm 1999, trong dịp đánh dấu kỷ niệm sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ năm thứ mười tại New York, tôi đã nghe Shevardnadze khẳng định rằng Gruzia đã để lại cho thế kỷ hai mươi hai nhân vật lịch sử: “Một người dựng lên Bức Màn Sắt [tức Joseph Stalin], và một người kéo nó xuống” – nghĩa là ông đang nói về chính ông.

Chắc chắn, kỹ năng chính trị của Shevardnadze xứng đáng là một chính trị gia nổi bật của Liên Xô từ vùng Caucasus, tương tự như Anastas Mikoyan người Armenia – một bộ trưởng thương mại đáng tin cậy của Stalin và sau đó là phó thủ tướng Nikita Khrushchev, người từng chống lại Stalin. Có người kể lại rằng có lần Mikoyan rời khỏi Điện Kremlin dưới một trận mưa lớn và từ chối chia sẻ ô dù cho một đồng nghiệp. “Không sao đâu,” ông nói, “Tôi sẽ đi bộ giữa những giọt mưa.”

Tương tự như vậy, Shevardnadze từngtừ chứcTổng Thư kýĐảng Cộng sảnGruziavào những năm 1980 nhằm chống lại chế độXô-viết nhưng đó chỉ là hành động để chuẩn bị đưa ông lên làm bộ trưởng ngoại giaoLiên XôdoGorbachev ký ban hành. Có đượcsự tin tưởng từcác nhà lãnh đạo ở phương Tây và được xem như người đãlật đổ chế chộLiên Xôở Đông Âu, một lần nữa ông từ chứcvào năm 1990 vàtuyên bố rằngNga–dưới thời Gorbachev–đã trở lạichế độ độc tài. Việc này đã giúp ông trở thành một biểu tượng dân chủvà sau đó giành được chức vụtổng thốngcủa Gruziatại thời điểmmà đất nướcđang tiến đến một cuộc nội chiến. Ônggiữ chức vụ này trong 11 năm.

Thật ra Shevardnadze có bao giờ trung thực không? Ông là một người dân chủ hay một tên bạo chúa? Thực tế là ông ấy đều thuộc cả hai. Cái chết của ông cho thấy những nhân vật cộng sản có tinh thần cải cách trong thế hệ Gorbachev không còn bao nhiều người – những người như Shevardnadze và Boris Yeltsin – một tương phản rõ rệt trong những năm cuối thập niên 1980 đến những nhân vật cứng rắn như Brezhnev, đều thúc đẩy (chủ yếu là vô tình) sự sụp đổ của đế quốc Liên Xô và quá trình chuyển đổi sang nền dân chủ.

Tương tự như chế độ tham nhũng và độc tài của Tổng thống Nga Vladimir Putin mà chúng ta đang chứng kiến ngày nay, quá trình chuyển đổi đó vẫn còn chưa kết thúc. Tuy nhiên, có một số tin tốt mà chúng ta cần chú ý. Năm ngoái, Gruzia đã bầu lại tổng thống mới, Giorgi Margvelashvili, thông qua một tiến trình hòa bình và hợp pháp. Và hồi đầu mùa hè năm nay, Gruzia đã ký Hiệp định với Hiệp hội Liên minh châu Âu, cho thấy nước này đang có mối liên hệ gần gũi hơn với phương Tây. Chúng ta cũng không thể phủ nhận rằng những điều này có lẽ đã không trở thành hiện thực nếu không có các cú tam giác chính trị xảo quyệt nhưng đầy dũng cảm kéo dài nhiều thập kỷ của Shevardnadze.

_________

Nina L. Khrushcheva là giáo sư chương trình Cao học chuyên về Quan hệ Quốc tế tại trường New School ở New York, và thành viên cao cấp tại Viện Chính sách Thế giới nơi bà chỉ đạo các dự án liên quan đến nước Nga. Trước đó, bà giảng dạy khoa Quan hệ Quốc tế tại trường Đại học Columbia, và là tác giả của sách “Imagining Nabokov: Russia Between Art and Politics and The Lost Khrushchev: A Journey into the Gulag of the Russian Mind”.

© 2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍ TRƯỚC – www.phiatruoc.info