Formosa và MCC (Kỳ I)
Mai Thái Lĩnh
I. Tập đoàn MCC – nhà thầu xây dựng Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh
“Formosa Hà Tĩnh (FHS) là một công ty của Đài Loan
hay của Trung Quốc?”. Cho đến nay, câu hỏi này vẫn còn ám ảnh rất nhiều
người. Một số tác giả đã tìm cách chứng minh đó là một công ty của Trung
Quốc bằng cách phân tích vốn đầu tư.
Sở dĩ có sự nghi hoặc là do hồi tháng 9 năm 2013, có
tin 4 công ty con của Tập đoàn Formosa là Formosa Plastics Corp, Nan Ya
Plastics Corp, Formosa Chemicals & Fibre Corp, và Formosa
Petrochemical Corp đã quyết định cắt giảm số cổ phần trong Công ty Thép
Formosa Hà Tĩnh từ 21.25% xuống 14.75% mỗi công ty(1). Vì vậy, ai sẽ là
chủ sở hữu số cổ phần còn lại khi Tập đoàn Formosa chỉ còn nắm tổng cộng
59% tổng số vốn? Nhiều người ngờ rằng số cổ phần này sẽ lọt vào tay các
công ty của Trung Quốc.
Nhưng nếu chúng ta chịu khó truy tìm các thông tin
kinh tế đã được công bố, thì việc giải đáp câu hỏi này không quá khó
khăn. Ngày 18/2/2015, trang Asian Nikkei của Nhật Bản thông báo:
“Công ty China Steel (CSC) của Đài Loan đã nâng vốn đầu tư tại nhà máy
thép Hà Tĩnh từ 5% lên 25%”(2). Cuối tháng 7/2015, Công ty JFE Steel của
Nhật Bản thông báo họ sẽ mua 5% số cổ phần của Công ty Formosa Hà
Tĩnh(3). Như vậy, số cổ phần còn lại chỉ là 11%. Vì vậy nếu có một công
ty Trung Quốc nào đó nắm số cổ phần này thì về nguyên tắc kinh doanh,
công ty đó cũng không thể khống chế được mọi hoạt động của Formosa Hà
Tĩnh.
Thật ra, từ giữa năm 2014 đã có dư luận cho rằng “Tập
đoàn Formosa bán dự án cho người Trung Quốc”. Trả lời báo chí Việt Nam,
ông Vương Văn Tường – Phó tổ trưởng Tổ quản lý dự án Formosa Hà Tĩnh đã
khẳng định: “Formosa Hà Tĩnh không có một ‘xu’ nào của Trung Quốc”(4).
Có thể nói cho đến thời điểm xảy ra thảm họa “cá
chết”, Formosa Hà Tĩnh vẫn là một doanh nghiệp phần lớn vốn là của
Formosa, các công ty mà họ mời tham gia thêm (vd: CSC hay JFE Steel)
thật ra chỉ là người góp thêm vốn vào giờ cuối chứ không có quyền quyết
định, vì vậy cố tìm cách chứng minh Formosa Hà Tĩnh là một “công ty của
Trung Quốc” có thể là một việc làm vô ích, hoặc vô tình rơi vào cái bẫy
mà Trung Quốc đã giăng sẵn.
Vấn đề đặt ra là: một tập đoàn kinh tế của Đài Loan
có thể hợp tác với một tập đoàn kinh tế của Trung Hoa (đại lục) để phục
vụ cho mục tiêu của Đảng Cộng sản Trung quốc hay không? Nói cách khác,
Trung Quốc – một siêu cường về kinh tế và quân sự, có thể sử dụng một
công ty hay một tập đoàn của Đài Loan để làm vỏ bọc hay không? Để tìm
hiểu điều này, chúng ta cần đi vào thực tế, chứ không thể chỉ suy luận
bằng lý thuyết thuần túy.
Lời nói dối của Formosa
Trong những điều ông Vương Văn Tường nói với báo chí Việt Nam, có một câu đáng lưu ý:
“Khi đầu tư, Formosa đều mở thầu quốc tế, có doanh
nghiệp Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc tham gia. Cuối cùng chúng tôi đã
chọn nhà thầu Trung Quốc có kinh nghiệm, hai khâu sản xuất quan trọng
nhất trong nhà máy là luyện gang, luyện thép đều do Trung Quốc thiết kế,
lắp ráp, thi công. Nhưng bên cạnh đó, gói thầu hút cát san nền doanh
nghiệp Bỉ trúng thầu. Phần bảo dưỡng thiết bị Hàn Quốc trúng thầu, nhà
máy luyện than cốc công ty Đài Loan trúng thầu…”(5).
Sự thật là như thế nào?
Ngày 2/12/2012 thường được coi là ngày chính thức
khởi công xây dựng Nhà máy Thép Formosa Hà Tĩnh – hạt nhân trung tâm của
Khu công nghiệp Formosa tại Vũng Áng. Người thay mặt Chính phủ Việt Nam
đến dự lễ khởi công này là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Về phía Tập đoàn
Formosa, có mặt Vương Văn Uyên – Chủ tịch Tập đoàn(6).
Ông Vương Văn Uyên (王文淵, còn được gọi là William
Wong) là con trai cả của ông Vương Vĩnh Tại (王永在 Wang Yung-tsai). Vương
Vĩnh Tại (1921-2014) là em trai của Vương Vĩnh Khánh (王永慶 Wang
Yung-ching (1917-2008) người sáng lập Tập đoàn Formosa), thường được coi
là “đồng sáng lập Tập đoàn Formosa”. Vương Vĩnh Khánh về hưu từ năm
2002 cho nên Vương Vĩnh Tại trở thành nhà “đại kiến trúc sư” của Khu
công nghiệp hóa dầu tại Mạch Liêu – Vân Lâm, trong đó có Nhà máy Naphtha
Cracker số 6 – tác nhân gây ô nhiễm môi trường lớn nhất tại Đài Loan.
Vương Vĩnh Tại về hưu năm 2006 và chuyển giao tập đoàn cho một tập thể 7
người – trong đó hai người có thế lực nhất là Vương Văn Uyên – con trai
Vương Vĩnh Tại, và Vương Thụy Hoa (王瑞華, còn được gọi là Susan Wang) –
con gái của Vương Vĩnh Khánh(7).
Điều ít được công luận chú ý là: trước đó hai tháng,
Công ty Formosa Hà Tĩnh (Formosa Ha Tinh Steel Corporation, FHS) đã
chính thức ký kết với Tập đoàn MCC (Trung Quốc) – nhà thầu (contractor)
chính của Dự án xây dựng Nhà máy Thép Tổng hợp Formosa Hà Tĩnh. Có hai
nguồn tin liên quan đến việc ký kết này:
(1) Theo tin của Tập đoàn MCC, một buổi lễ ký kết Ý
định thư (Letter of Intent) đã được tổ chức vào ngày 12/10/2012 tại trụ
sở của MCC ở Bắc Kinh. Dựa theo nội dung của Ý định thư, ba công ty con
của MCC là CISDI Group, CIE (Changtian International Engineering Corporation, Công ty Quốc tế Kỹ thuật Công trình Trường Thiên) và ACRE
(ACRE Coking & Refractory Engineering Consulting Corp, Công ty Tư
vấn Kỹ thuật về Luyện than coke và Vật liệu chịu lửa ACRE) sẽ lần lượt
đảm nhiệm các dự án khác nhau của Công ty Formosa Hà Tĩnh, bao gồm: các
lò cao (blast furnaces), lò nung lại (reheating furnaces), hệ thống nung
kết (sintering system), các lò luyện than cốc (coke ovens), cung cấp
trang thiết bị chủ yếu và mở các lớp huấn luyện liên quan đến ngành
luyện sắt thép. Thành phần tham dự buổi lễ gồm có các nhân vật giữ các
chức vụ quan trọng của cả hai phía: về phía Formosa Hà Tĩnh có Chủ tịch
Lâm Tín Nghĩa (林信義 Lin Xinyi / Lin Hsin-i), Tổng giám đốc Dương Hồng Chí
(楊鴻志 Yang Hongzhi / Yang Hung-chi); về phía MCC có Thẩm Hạc Đình (沈鶴庭
Shen Heting) – Phó Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn MCC; Chủ tịch
Tiêu Học Văn (肖学文 Xiao Xuewen) của CISDI Group, Chủ tịch Yi Shuguang của
CIE và Chủ tịch Yu Zhendong của ACRE(8).
 |
| Hình 1: Lâm Tín Nghĩa – FHS (trái) gặp Thẩm Hạc Đình – MCC (phải) 12/10/2012 |
Điều đáng chú ý là theo định nghĩa, Ý định thư (Letter of Intent, LOI)
là một văn bản tóm tắt các thành phần chính của một đề nghị kinh doanh,
hoặc là một văn bản phác họa những kỳ vọng giữa khách hàng và nhà cung
cấp, nhưng nhược điểm của loại văn bản này là không có sự ràng buộc về mặt pháp lý.
Như vậy, phải chăng đó chỉ là một loại văn bản “bày tỏ ý định” không có
tính ràng buộc mà Formosa Hà Tĩnh có thể chấm dứt bất cứ lúc nào?
(2) Thực ra, giữa hai bên đã có sự thỏa thuận ở mức độ cao hơn. Theo một bản tin của CISDI
đề ngày 12/10/2012, thì vào ngày 10/10/2012 (tức là hai ngày trước đó) –
cũng tại Bắc Kinh, đã có một buổi lễ ký kết hợp đồng giữa Formosa Hà
Tĩnh và CISDI Group. Theo hợp đồng này, việc cung cấp các lò cao (BF,
blast furnaces) và lò nung lại (Reheating Furnaces, RHF) của Nhà máy
thép Formosa Hà Tĩnh sẽ được giao cho Công ty Kỹ thuật Công trình CISDI
và Công ty Lò cao Công nghiệp CISDI trên cơ sở phương thức EPC
(Engineering, Procurement and Construction). Hợp đồng này được ký bởi
Xiao Xuewen (肖学文 Tiêu Học Văn) – Chủ tịch của CISDI Group và ông Yang
Hongzhi (楊鴻志 Dương Hồng Chí / Yang Hung-chi) – Tổng giám đốc Formosa Hà
Tĩnh. Tham dự buổi lễ có ông Lâm Tín Nghĩa 林信義 Lin Xinyi / Lin Hsin-i –
Chủ tịch FHS và ông Thẩm Hạc Đình 沈鶴庭 Shen Heting – Phó chủ tịch của
MCC(9).
Như chúng ta đã biết, EPC là một loại hợp đồng theo
đó nhà thầu nhận tất cả các khâu: từ thiết kế kỹ thuật (engineering),
mua sắm trang bị (procurement) cho đến xây dựng (construction). Bản tin
này cũng nói rõ: CISDI sẽ bảo đảm cung cấp các lò cao và lò nung lại
theo phương thức chìa khóa trao tay (turnkey).
 |
 |
| Hình 2: Lễ ký kết hợp đồng EPC giữa FHS và CISDI (10/10/2012) | Hình 3: Thiết kế 3D của lò cao tại nhà máy thép FHS |
Hơn thế nữa, bản tin còn cho biết một điều quan trọng: ngay từ năm 2008 CISDI đã cộng tác với Formosa từ khâu thiết kế kỹ thuật cho đến lập dự án khả thi.
Nói tóm lại, ngay từ khi được Chính phủ Việt Nam cho
phép đầu tư vào Vũng Áng, Formosa đã tìm đến MCC và sau nhiều cuộc giao
dịch, đặt trọn niềm tin vào MCC kể từ khâu thiết kế kỹ thuật, lập dự án
khả thi, mua sắm thiết bị lẫn xây dựng nhà máy thép tổng hợp, v.v…
Quá trình giao dịch giữa Formosa và MCC trước năm 2012
Như trên đã nói, Formosa đã giao dịch MCC thông qua
các công ty con (vd: CISDI Group) ngay từ năm 2008. Nhưng những thông
tin cụ thể về quá trình giao dịch này không được công bố rõ ràng, vì vậy
chúng ta chỉ có thể tìm thấy một số thông tin về giao dịch giữa hai bên
trước tháng 12 năm 2012 :
– Từ ngày 3 đến ngày 5 tháng 10 năm 2011, ông Xiao
Xuewen (肖学文 Tiêu Học Văn) – Chủ tịch của CISDI, đã đến thăm Đài Bắc và
gặp các ông Lâm Tín Nghĩa (林信義 Lin Xinyi / Lin Hsin-i) và Ngô Quốc Hùng
(吳國雄 Wu Guoxiong / Wu Kuo-hsiung) – Chủ tịch và Tổng giám đốc của
Formosa Ha Tinh Steel (FHS) để tiến hành các cuộc trao đổi tỉ mỉ về hợp
tác trong các dự án đa dạng của FHS(10).
– Ngày 16/2/2012, Tổng giám đốc của Công ty Thép
Formosa Hà Tĩnh là Dương Hồng Chí (楊鴻志 Yang Hongzhi / Yang Hung-chi) đã
dẫn một phái đoàn của Formosa đến thăm CISDI. Chủ tịch của CISDI là Tiêu
Học Văn (肖学文 Xiao Xuewen) và Tổng giám đốc là Yu Zhaohui tiếp các vị
khách tại Biệt thự CISDI và đã giới thiệu với đoàn về sự phát triển của
CISDI cũng như cơ cấu kinh doanh của công ty ở trong nước và ở hải
ngoại, đồng thời bày tỏ lòng mong muốn phục vụ các dự án của FHS trong
toàn bộ chu trình hoạt động của dự án và thăm dò những cơ hội hợp tác
nhiều hơn với FHS(11).
 |
 |
| Hình 4: Lâm Tín Nghĩa – FHS (trái) và Tiêu Học Văn – CISDI (phải) – tháng 10/2011 | Hình 5: Phái đoàn của Formosa Hà Tĩnh đến thăm CISDI – tháng 2/2012 |
Những dẫn chứng trên đây cho thấy hai bên đã tìm hiểu
nhau rất kỹ trước khi ký kết hợp đồng chính thức. Chính vì vậy mà chỉ
hơn một tháng sau ngày ký kết chính thức, CISDI đã có chuyến hàng đầu
tiên bằng đường tàu biển – liên quan đến các thiết bị và nguyên vật liệu
để xây dựng hai lò cao số 1 và số 2 của Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh.
Chuyến hàng này khởi hành từ Thượng Hải vào ngày 18/11/2012(12).
Tất cả những sự kiện nói trên đều diễn ra trước ngày
chính thức khởi công xây dựng Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh. Như vậy,
những chuyện như “tổ chức đấu thầu quốc tế”, “chọn nhà thầu”, … thực ra
chỉ là những màn kịch để che đậy, lừa bịp dư luận mà thôi. Trong thực
tế, ngay từ năm 2008, khi được chính thức cho phép đầu tư vào Vũng Áng,
Tập đoàn Formosa đã “chọn” Tập đoàn MCC của Trung Quốc làm nhà thầu
chính trong việc xây dựng Nhà máy thép tổng hợp (integrated steel mill)
tại Vũng Áng. Mà Nhà máy thép tổng hợp này mới là “hạt nhân trung tâm”
của Khu công nghiệp Formosa Hà Tĩnh, tương tự như Nhà máy Naphtha
Cracker số 6 là “hạt nhân trung tâm” của Khu công nghiệp hóa-dầu tại
Mạch Liêu (huyện Vân Lâm, Đài Loan).
Điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là ngay từ năm 2008,
Formosa đã bắt đầu thực hiện dự án xây dựng một nhà máy thép không gỉ
(stainless steel, thường gọi là inox) tại tỉnh Phúc Kiến (Trung
Quốc). Nhà máy thép Fujian Fuxin (福建福欣, Phúc Kiến Phúc Hân) có số vốn
đầu tư khoảng 1,3 tỷ đô-la với công suất 1,4 triệu tấn/năm, được chia
làm hai giai đoạn. Giai đoạn 1 đã hoàn thành vào giữa năm 2013, sản xuất
hết công suất vào giữa năm 2014 và hiện đang chuẩn bị thực hiện giai
đoạn 2. Về mặt kỹ thuật, Formosa đã dựa vào Công ty JFE Steel
Corporation – một công ty con của JFE Holdings (Nhật Bản), nhà sản xuất
thép lớn hàng thứ 5 trên thế giới. JFE Steel chính là công ty mà Formosa
đã cố mời đóng góp 10% cổ phần vào giữa năm 2015, nhưng có lẽ vì thận
trọng, JFE chỉ đồng ý góp 5% cổ phần vào Nhà máy thép Hà Tĩnh.
Tại sao khi đầu tư vào một nhà máy thép quy mô nhỏ
tại Trung Quốc, Formosa dựa vào kỹ thuật của một công ty Nhật Bản mà khi
đầu tư vào Việt Nam, với một công trình lớn hơn hàng chục lần, họ lại
dựa vào một tập đoàn của Trung Quốc? Đây là một dấu hiệu cho thấy việc
Formosa lựa chọn MCC làm nhà thầu chính có thể là một điều kiện
để Formosa nhận được giấy phép thành lập Khu công nghiệp sắt-thép tại
Vũng Áng với những ưu đãi đặc biệt. Theo nhận xét của nhiều chuyên gia,
đó là những ưu đãi chưa có doanh nghiệp nước ngoài nào đã từng được
hưởng tại Việt Nam kể từ khi quốc gia cộng sản nổi tiếng khép kín này mở
cửa đi vào con đường “lợi dụng chủ nghĩa tư bản để xây dựng chủ nghĩa
xã hội” – theo gương của nước láng giềng “Trung Hoa cộng sản”.
M.T.L.
Kỳ sau: Nhận diện Tập đoàn MCC
Chú thích:
1. “FPG to lower stakes in Vietnam”, Taipei Times Sep 28, 2013:
2. “China Steel to boost investment in Vietnamese mill”, Asia Nikkei February 18, 2015: http://asia.nikkei.com/Business/Deals/China-Steel-to-boost-investment-in-Vietnamese-mill
3. JFE Steel to Acquire 5% Stake in Vietnam’s First Integrated Steelworks Project :
4. Formosa Hà Tĩnh không có một ‘xu’ nào của Trung Quốc, Thanh Niên 31/07/2014: http://thanhnien.vn/thoi-su/formosa-ha-tinh-khong-co-mot-xu-nao-cua-trung-quoc-439002.html
5. “Không có vốn Trung Quốc ở dự án Formosa”, Tuổi Trẻ 01/08/2014:
6. Khởi công xây dựng Nhà máy gang thép Formosa Hà Tĩnh, Dân Trí 03/12/2012:
7. Trái với suy luận của một số người, con trai cả
của Vương Vĩnh Khánh là Winston Wong (Vương Vĩnh Dương 王文洋) – người có
quan hệ bạn bè với con trai của Giang Trạch Dân, không có vai trò quan
trọng trong Tập đoàn Formosa kể từ khi bị cha ông “đày” đi Hoa Kỳ năm
1995 sau vụ hôn nhân ngoài giá thú nhiều tai tiếng. Sau khi Vương Vĩnh
Khánh qua đời, nhất là sau vụ kiện đòi thừa kế tài sản, thế đứng của
Winston Wong trong tập đoàn lại càng thêm suy giảm.
8. “Cooperative LOI Inked between MCC Group and Formosa Ha Tinh Steel Corp”, MCC October 15, 2012: http://www.mccchina.com/mccen/focus/_325415/342463/index.html
9. “EPC Contract for Blast Furnaces of Formosa Ha Tinh Steel Inked”, CISDI Group 2012-12-10:
10. “CISDI Visits Formosa Ha Tinh Steel (FHS)”, CISDI Group 2011-03-10:
11. “CISDI Leader Meet Visiting FHS President “, CISDI Group 2012-02-25:
12. “First Shipment of Exported BF Equipment for Formosa Ha Tinh Steel Mill Starts off “, CISDI Group 2012-12-20: http://www.cisdigroup.com.pt/news3-1200.html
Tác giả gửi BVN
______________________________________
Formosa và MCC – Kỳ 2
Mai Thái Lĩnh
|
Bài rất quan trọng:
Chúng ta từng băn khoăn về vị trí quá nhạy cảm của cảng nước sâu Vũng
Áng chỉ cách đảo Hải Nam có 300 km, và có khoảng cách ngắn nhất trong
các đoạn đường tính theo đường chim bay giữa bờ biển Việt Nam với Lào và
Campuchia. Chúng ta từng có những nghi ngờ chưa giải đáp được về sự
dính líu bên trong giữa Tập đoàn Formosa Hà Tĩnh với các công ty công
nghiệp của ĐCS Trung Quốc. Chúng ta từng thắc mắc không hiểu sao khi có
sự cố cá chết, ông Đảng trưởng ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng vội vã cắp cặp vào
ngay Vũng Áng không phải để úy lạo ngư dân nơi đây đang gặp nạn mà chỉ
cốt để kiểm tra tiến độ thi công của Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh rồi
lại vội vã cắp cặp ra về và… từ đấy là im thin thít. Chúng ta từng ngơ
ngác trước câu tuyên bố quá ư dễ dãi của ông Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng trong ngày 30/6 công bố nguyên nhân cá chết:
thôi phạt 500 triệu USD rồi tha cho Formosa vì “đánh kẻ chạy đi chứ ai
đánh kẻ chạy lại”, v.v… Thì bao nhiêu băn khoăn thắc mắc như vậy sẽ được
làm sáng tỏ trong bài viết dưới đây của học giả Mai Thái Lĩnh. Bằng
những chứng cứ không cãi vào đâu được, những con người có tên tuổi, chức
danh, và lời nói, việc làm cụ thể không lẫn tránh đi đâu được, ông Mai
Thái Lĩnh sẽ cho ta thấy rõ màn kịch Nhà máy thép Formosa thực chất hoàn toàn do bàn tay đạo diễn của Tàu Cộng,
để chúng tiến thêm một bước dấn sâu vào nội bộ đất nước chúng ta nhằm
thực hiện “cái bắt tay chết người tại Thành Đô” giữa tên xâm lược Giang
Trạch Dân (đứng đằng sau là con sói Đặng Tiểu Bình) và kẻ “thà mất nước
chứ không mất đảng” Nguyễn Văn Linh cùng đồng bọn.
Xin kính trình bạn đọc.
Bauxite Việt Nam
|
II. Nhận diện MCC
MCC là tên viết tắt của China Metallurgical Group Corporation (Công ty – Tập đoàn Luyện kim Trung Quốc). Tên gốc của MCC là 中国冶金科工集团有限公司 [Trung Quốc dã kim khoa công tập đoàn hữu hạn công ty].
Ngay trong tên gọi của Công ty, chúng ta đã thấy từ 集团 (tập đoàn,
group). Nói cách khác, Công ty MCC là một công ty “mẹ” (parent company),
trong đó có nhiều công ty “con”(subsidiary companies). Nhưng trong số
các công ty con này, nhiều công ty cũng có tên gọi bao hàm từ tập đoàn (group).
Vd: Công ty MCC5 có tên là MCC5 Group Corporation Limited (Shanghai).
Chúng ta có thể hình dung cách hình thành các tập đoàn kinh tế thuộc sở
hữu nhà nước tại Trung Quốc như sau: nhiều công ty họp thành “tập đoàn”,
nhiều tập đoàn nhỏ họp thành tập đoàn lớn, và cứ thế…
Vài nét về MCC
Theo dữ liệu, tháng 8 năm 2009, Tập đoàn MCC là một
tập đoàn lớn với tổng tài sản hơn 60 tỷ yuan (nhân dân tệ), tương đương
7,7 tỷ đô-la Mỹ (US$ 7.7 billion). Tập đoàn sử dụng 45 ngàn người có tay
nghề và có tổng cộng 70 công ty con (sở hữu toàn phần hoặc sở hữu một
phần). Từ năm 1999, tập đoàn tăng trưởng hàng năm trên 30% và đạt được
doanh thu kỷ lục vào năm 2005, với con số 69,1 tỷ yuan, tương đương 8,8
tỷ đô-la Mỹ (US$ 8.8 billion). Ngoài các hoạt động trong nội địa, Công
ty còn mở rộng hoạt động ra hải ngoại – nhất là châu Á và châu Phi, và
đã bắt đầu mở rộng qua phía châu Mỹ la-tinh và châu Đại Dương(1).
Từ 2009 đến nay, tập đoàn phát triển khá nhanh. Năm 2015, theo đánh giá của tạp chí Fortune, trong số 500 công ty lớn nhất toàn cầu (Global 500), MCC được xếp hạng 326, với thu nhập 35,8 tỷ đô-la(2).
 |
| Hình 6: Logo của MCC: hàng trên là tên chính thức của tập đoàn, hàng dưới là tên “thị trường hóa” |
MCC là một tập đoàn thuộc sở hữu nhà nước. Vì vậy nó hoàn toàn khác với các tập đoàn tư nhân ở Trung Quốc, và cũng khác với các “doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà nước” (state-owned enterprise) ở các nước “tư bản”. Để hoạt động với dáng dấp của một công ty tư bản, MCC cùng với Tập đoàn Bảo Cương (宝钢集团 Baosteel Group Corporation, thường gọi tắt là Baosteel) đầu tư thành lập một công ty con lấy tên là Metallurgical Corporation of China Limited vào năm 2008. Công ty này được niêm yết trên hai thị trường chứng khoán Thượng Hải và Hong Kong. Nhưng đó chỉ là cái vỏ bên ngoài. Trong thực tế, MCC vẫn là một công ty thuộc sở hữu Nhà nước và chịu sự chỉ đạo trực tiếp của SASAC (State-owned Assets Supervision and Administration Commission, Ủy ban Giám sát và Quản trị các tài sản Nhà nước) trực thuộc Quốc vụ viện (tức Chính phủ Trung Quốc).
Về tổ chức nội bộ, MCC chịu sự lãnh đạo của một Đảng
bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc – đứng đầu là một Đảng ủy. Và đây là một
danh sách tiêu biểu của Đảng ủy tập đoàn MCC (không ghi rõ thời điểm, có
lẽ vào năm 2014 hoặc 2015)(3):
· Bí thư Đảng ủy : Quốc Văn Thanh (国文清 Guo Wenqing)
· Phó bí thư Đảng ủy: Trương Triệu Tường (张兆祥 Zhang Zhaoxiang)
· Phó bí thư Đảng ủy kiêm Thư ký Ủy ban Thanh Tra Kỷ luật: Đan Trung Lập (单忠立 Shan Zhongli)
· Các ủy viên Thường vụ Đảng ủy: (1) Vương Vĩnh Quang
王永光 WangYongguang (2) Lý Thế Ngọc 李世钰 Li Shiyu (3) Trương Mạnh Tinh 张孟星
Zhang Mengxing và (4) Tiêu Học Văn 肖学文 Xiao Xuewen
Vào đầu năm 2016, để đánh dấu “sự khởi đầu một giai
đoạn lịch sử mới trong việc giáo dục đảng viên và cán bộ của Tập đoàn
MCC”, MCC đã áp dụng “một biện pháp quan trọng nhằm thực hiện các yêu
cầu của Trung ương Đảng về việc quản lý Đảng một cách toàn diện và chặt
chẽ”, đó là : thành lập một Trường Đảng (Party School) dành riêng cho
Tập đoàn MCC(4).
Như vậy, dưới lớp vỏ bọc của Tập đoàn Formosa – một
doanh nghiệp tư nhân của Đài Loan, phía Trung Quốc (Trung Hoa Cộng sản)
đã đưa vào Việt Nam một tập đoàn xây dựng luyện kim phục vụ cho các mục
tiêu của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Có thể kể tên một số chi nhánh của
Tập đoàn MCC tham gia xây dựng nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh: CISDI [CISDI Engineering Co., Ltd], CIE [Zhongye Changtian International Engineering Co., Ltd, Trung Dã Trường Thiên], ACRE [ACRE Coking & Refractory Engineering Technology Co., Ltd], MCC 19 [China 19th Metallurgical Corporation], MCC 5 [MCC5 Group Corporation Limited – Shanghai], MCC 20, Shanghai Baoye [Shanghai Baoye Group Corp., Ltd, Thượng Hải Bảo Dã].
Trong thực tế, MCC đã phân công một số dự án quan
trọng nằm trong dự án tổng thể của Nhà máy Thép Formosa Hà Tĩnh cho các
công ty con như sau:
– CISDI chịu trách nhiệm thiết kế và cung cấp các lò
cao (blast furnaces) và các lò nung lại (reheating furnaces) cho Nhà máy
Thép Tổng hợp Formosa Hà Tĩnh trên cơ sở EPC (thiết kế kỹ thuật, mua
sắm thiết bị và lắp đặt-xây dựng). Việc xây dựng các lò cao và lò nung
được giao cho Công ty China MCC 19, có trụ sở đặt tại Thành Đô, tỉnh Tứ
Xuyên. Đây chính là đơn vị có mặt tại Vũng Áng lúc Trung Quốc điều động
“giàn khoan Hải Dương 981” đến vùng biển Hoàng Sa của nước ta.
– Dự án Nung kết (sintering project) của Nhà máy Thép
Hà Tĩnh được giao cho công ty CIE (Trung Dã Trường Thiên) thiết kế và
Shanghai MCC 5 chịu trách nhiệm lắp đặt và xây dựng. Shanghai MCC 5 đã
lặng lẽ tổ chức lễ “động thổ” dự án này vào ngày 15/4/2013(5).
– Hai lò luyện coke (coke ovens) không phải “do một
công ty Đài Loan trúng thầu” như ông Vương Văn Tường lừa dối báo chí
Việt Nam mà trái lại, được giao cho Công ty ACRE thực hiện việc thiết kế
và cung cấp, còn việc lắp đặt, xây dựng được giao cho hai công ty MCC 5
và MCC 20 thi công(6).
Qua đó, chúng ta thấy vai trò chủ yếu trong việc
thiết kế và xây dựng nhà máy thép thuộc về Tập đoàn MCC chứ không phải
là những nhà thầu lẻ tẻ như báo chí thường trình bày.
Hiểu được bản chất của Tập đoàn MCC, chúng ta có thể dễ dàng giải đáp được câu hỏi: Tại sao hàng ngàn công nhân Trung Quốc có mặt tại Vũng Áng?
Báo chí chính thống của Việt Nam – luôn nằm dưới lưỡi
kéo của Ban Tuyên giáo, thường gieo vào lòng người đọc cái cảm tưởng
rằng công nhân Trung Quốc làm việc tại Vũng Áng là do Formosa hoặc do
“các nhà thầu phụ” tuyển mộ. Thật ra, đại đa số công nhân Trung Quốc là
do Tập đoàn MCC đưa sang với tư cách là “công dân Trung Quốc làm việc
tại nước ngoài”. Đây mới là lực lượng lao động có tổ chức, có kỷ luật
nhất.
Vào ngày 19 tháng 5 năm 2014, báo chí Trung Quốc đồng
loạt đưa tin về cuộc “di tản” của các công nhân Trung Quốc trở về từ
Vũng Áng, được miêu tả giống như một vụ “nạn kiều”. Hãy đọc thử các tiêu
đề trên một số báo tiếng Anh tại Trung Hoa đại lục: “Thêm 4 ngàn kiều
dân Trung Quốc sẽ di tản khỏi Việt Nam” (4,000 more Chinese nationals to
be evacuated from Vietnam, China Daily), “Các nạn nhân của bạo lực Việt Nam trở về Trung Quốc” (Victims of Vietnam violence back in China, Shanghai Daily), “Trung Quốc tạm ngưng các kế hoạch trao đổi song phương với Việt Nam” (China suspends bilateral exchange plans with Vietnam, China Economic Net), v.v…
Điều nổi bật trên các trang báo này là các công nhân Trung Quốc làm việc tại Vũng Áng đều được gọi là kiều dân Trung Quốc (Chinese nationals), công dân Trung Quốc (Chinese citizens).
Chính phủ và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đích thân can thiệp vào vụ việc
này. Trong các bản tin, Quốc Văn Thanh (国文清 Guo Wenqing) xuất hiện với
tư cách Tổng giám đốc (President) của China Metallurgigal Croup
Corporation – tức là Tập đoàn MCC. Ông ta công khai thừa nhận hàng ngàn
công nhân Trung Quốc là người của Công ty MCC 19 – một công ty con của
tập đoàn MCC. MCC 19 được gọi là một “nhà thầu” xây dựng nhà máy thép (a
contractor for construction of the plant)(7). Thực ra, MCC mới là nhà
thầu chính, còn MCC 19 chỉ là một đơn vị trong kế hoạch “tổng thầu” đã
ký kết giữa MCC và Formosa.
Trách nhiệm của MCC trong thảm họa “Cá chết hàng loạt” tháng 4 năm 2016”
Vụ cá chết hàng loạt (mass fish death) tại bốn tỉnh
miền Trung Việt Nam (Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên) đã
thật sự trở thành một thảm họa môi trường đối với Việt Nam. Thế nhưng
nhà cầm quyền Việt Nam cũng như báo chí chính thống dường như chỉ nhắc
đến trách nhiệm của Formosa. Một số bài báo “xé rào” nhắc đến vai trò
của MCC đã ngay lập tức bị gỡ bỏ.
Nhưng MCC có trách nhiệm gì đối với thảm họa cá chết?
(1) Trước hết, căn cứ vào hợp đồng EPC (Engineering,
Procurement and Construction) theo phương thức chìa khóa trao tay
(turnkey) mà Formosa đã ký với MCC, MCC chỉ hoàn thành trách nhiệm khi
bàn giao nhà máy thép cho Formosa. Đó là chưa kể đến trách nhiệm của MCC
trong việc giúp Formosa bảo trì, sửa chữa thiết bị sau khi nhà máy
chính thức đi vào hoạt động.
(2) Trong năm 2015, đã có hai cuộc gặp mặt quan trọng giữa Formosa và MCC:
– Ngày 23 và 24/4/2015, Chủ tịch MCC là Quốc Văn
Thanh (国文清 Guo Wenping) đã viếng thăm Tập đoàn Formosa và gặp gỡ ba nhân
vật quan trọng của tập đoàn này: Tổng giám đốc Vương Văn Uyên (William
Wang) – Phó Tổng giám đốc Vương Thụy Hoa (Susan Wang) và Trần Nguyên
Thành – Chủ tịch của Công ty Thép Formosa Hà Tĩnh. Tại cuộc gặp mặt này,
Quốc hứa sẽ bố trí một số nhân sự nòng cốt về kỹ thuật và xây dựng lưu
lại Vũng Áng sau khi nhà máy đi vào hoạt động. MCC cũng sẽ chỉ thị cho
Công ty Dịch vụ Kỹ thuật MCC Baosteel (MCC Baosteel Technology Services
Co., Ltd) gửi các đội chuyên nghiệp giúp thành lập Công ty Dịch vụ
MCC-FPG Thép Hà Tĩnh nhằm cung ứng các dịch vụ tiếp theo (follow-up
services) như sản xuất, bảo trì, và phối hợp để bảo đảm cho nhà máy thép
vận hành thông suốt(8).
 |
 |
| Hình 7: Vương Văn Uyên – Formosa (trái) hội đàm với Quốc Văn Thanh – MCC (phải) / tháng 4-2015 | Hình 8: Quốc Văn Thanh – MCC (trái) và Vương Thụy Hoa – Formosa (phải) / tháng 4 năm 2015 |
– Sáng ngày 19/8/2015 (ba tháng sau ngày Quốc Văn
Thanh đến thăm Tập đoàn Formosa), Trần Nguyên Thành (陳源成 Chen Yuancheng)
đã dẫn một phái đoàn của Formosa Hà Tĩnh đến Bắc Kinh để gặp gỡ Chủ
tịch kiêm Bí thư Đảng ủy của MCC là Quốc Văn Thanh. Tại cuộc họp này
Quốc Văn Thanh hứa MCC sẽ tập trung các đội ngũ tốt nhất và các lợi thế
mạnh nhất để cố gắng hoàn thành dự án Formosa Hà Tĩnh như đã dự kiến,
tiếp tục tối ưu hóa bản thiết kế và xây dựng của nhà máy nhằm biến
Formosa Hà Tĩnh thành một xí nghiệp thép quốc tế hàng đầu và là chuẩn
mực của nền công nghiệp thép thế giới. Về phía Formosa, Trần Nguyên
Thành trình bày tóm tắt về tình hình hiện tại của dự án Thép Hà Tĩnh tại
Việt Nam và bày tỏ hy vọng rằng MCC sẽ tập trung lực lượng lao động,
máy móc để nhà máy có thể đi vào hoạt động vào tháng 3 năm tới (2016) và
làm cho nó trở thành một dự án mẫu mực về xây dựng và vận hành nhà máy
thép ở Đông Nam Á hoặc cả trên phạm vi toàn cầu(9).
Như vậy, nội dung của hai cuộc họp nói trên đều phù
hợp với hợp đồng EPC theo phương thức chìa khóa trao tay. Nói cách khác,
trách nhiệm của MCC là phải giúp nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh đi vào
hoạt động và bảo đảm các dịch vụ tiếp theo (follow-up services) như “sản
xuất, bảo trì, và phối hợp nhằm bảo đảm nhà máy thép vận hành thông
suốt”.
(3) Trong “lá thư của Trần Nguyên Thành gửi toàn thể
cán bộ nhân viên công ty FHS” ngày 30/6/2016, có đoạn viết: “Đối với
hiện tượng cá chết hàng loạt tại bốn tỉnh miền Trung vừa qua, theo kết
quả điều tra của Đoàn kiểm tra liên ngành do Bộ tài nguyên và Môi trường
chủ trì, nhận định rằng công ty trong giai đoạn vận hành thử, do những
sai sót của các nhà thầu phụ gây ra cá chết. Mặc dù đây là một kết quả
mà tất cả chúng ta đều không mong muốn, nhưng Công ty tôn trọng kết quả
điều tra của Chính phủ”(10).
“Các nhà thầu phụ” mà ông Trần nói đến là những nhà
thầu nào nếu không phải là các công ty con của MCC? Và như ông Trần đã
nói, hiện tượng cá chết hàng loạt xảy ra “trong giai đoạn vận hành thử”,
thì theo đúng phương thức EPC, “chìa khóa trao tay” (turnkey), trách
nhiệm thuộc về cả MCC lẫn Formosa chứ không phải chỉ thuộc về một mình
Formosa.
Nói tóm lại, cho đến tháng 4 năm 2016, MCC vẫn chưa
bàn giao toàn bộ Nhà máy thép Hà Tĩnh cho Formosa. “Nghi phạm” của vụ cá
chết hàng loạt bao gồm cả Formosa và MCC, chứ không chỉ có một mình
Formosa. Việc Chính phủ Việt Nam vội vàng quy kết cho Formosa, vội vàng
tuyên bố “đánh kẻ chạy đi chứ không ai đánh kẻ chạy lại”, nhanh chóng
tha thứ cho Formosa và quyết định nhận tiền bồi thường 500 triệu đô-la
phải chăng là để che đậy phần trách nhiệm của MCC? Bởi vì nếu nói đến
trách nhiệm của MCC thì không thể không nói đến “trách nhiệm của Đảng
Cộng sản và Chính phủ Việt Nam trong việc cho phép MCC trở thành nhà
thầu chính của Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh”.
Theo nguồn tin của báo chí chính thống, hiện tượng
“cá chết hàng loạt” tại các tỉnh miền Trung bắt đầu xuất hiện trong
khoảng thời gian từ ngày 6 đến ngày 10/4/2016. Vào ngày 22/4/2016, Tổng
bí thư Nguyễn Phú Trọng “đến thăm, thị sát tình hình sản xuất, tiến độ
thi công một số công trình, dự án trọng điểm” – trong đó có “Dự án Khu
liên hợp gang thép và cảng Sơn Dương Formosa Hà Tĩnh”(11). Điều làm mọi
người dân ngạc nhiên và thắc mắc là ông Tổng bí thư đã làm ngơ, không hề
nhắc gì đến sự cố về sau được đánh giá là “thảm họa môi trường” lớn
nhất trong lịch sử nước ta. Điều gì khiến cho ông Nguyễn Phú Trọng phải
bối rối, kéo theo sự lúng túng của cả bộ máy Chính phủ lẫn bộ máy Đảng
nếu không phải là “trách nhiệm của nhà thầu MCC” trong vụ xả thải làm cá
chết hàng loạt?
Cho đến nay, hồ sơ về vụ “cá chết hàng loạt” vẫn chưa
được công bố rộng rãi, khiến cho ngay cả các nhà khoa học cũng không
thể xác định nguyên nhân và phạm vi ô nhiễm một cách chính xác, mà chỉ
có thể tranh cãi với nhau dựa trên sự suy đoán. Ngay cả Quốc hội – một
Quốc hội của Đảng do “đảng cử, dân bầu”, cũng không được phép thảo luận,
chất vấn công khai. Cho nên khi người dân mất lòng tin vào các biện
pháp xử lý của các cơ quan có thẩm quyền thì đó là do cách hành xử của
của Đảng CS và Chính phủ, chứ không phải do sự tuyên truyền của “các
phần tử xấu” hay “các thế lực thù địch” nào cả.
Điều làm cả thế giới ngạc nhiên là khi bà Tô Trị Phần
(Su Chih-fen) – nghị sĩ thuộc Đảng Dân Tiến (DPP), từ Đài Loan sang
khảo sát tình hình với tinh thần thiện chí, thì bà lại bị gây khó khăn
vì những lý do rất khó hiểu. Trong cuộc họp báo tại Đài Bắc ngày
4/8/2016 vừa qua, bà cho biết ngay cả sau chuyến đi thăm Hà Tĩnh, nhóm
của bà cũng không hiểu thêm được điều gì về sự cố ô nhiễm môi trường
ngoài những gì mà các cơ quan truyền thông đã tường thuật. Mặt khác, bà
nghi ngờ tính minh bạch của cuộc điều tra do Chính phủ Việt Nam tiến
hành. Bà Tô nói: “Chúng tôi không đạt được một kết luận dứt khoát về sự
cố ô nhiễm”và : “Chính phủ Việt Nam buộc phải công khai hóa cuộc điều
tra của họ”(12.
Như tôi đã giới thiệu qua bài viết “Bà nghị sĩ và Tập
đoàn Formosa”, trong số các chính trị gia Đài Loan, bà Tô Trị Phần là
người đấu tranh với Formosa kiên quyết nhất. Từ chối hợp tác với bà
chẳng khác nào tự thú nhận “Chúng tôi là người bao che cho tập đoàn
Formosa”!
Kỳ sau (tiếp theo và hết): Ý nghĩa của sự hợp tác giữa Formosa và MCC.
M.T.L.
(2) China Metallurgical : MCC Group Ranks 326th in 2015 Fortune Global 500: http://www.4-traders.com/news/China-Metallurgical-MCC-Group-Ranks-326th-in-2015-Fortune-Global-500–20758447/
(3) Tập đoàn Đảng ủy hội 集团党委会 (Group Party Committee): http://www.mcc.com.cn/mcc/zjzy/_132527/index.html
(4) “Official Establishment of the MCC CCP Party School”, 06 January 2016: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325415/378298/index.html
(5) “The Commencement of Sintering Project of Formosa Ha Tinh Steel Plant in Vietnam”, MCC 5, 2013 May 09: http://en.sh5mcc.com/news/html/2013/5/790.htm
(6) “First Overseas Export and Operation of 7-meter Large-capacity Coking Technology Developed by ACRE”, MCC, 01 December 2015,: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325415/374099/index.html
(7) “4,000 more Chinese nationals to be evacuated from Vietnam”, China Daily 2014-05-19: http://www.chinadaily.com.cn/world/2014-05/19/content_17516145.htm
(8) “Guo Wenqing Paid A Visit to Formosa Plastic Group”, bản tin của MCC ngày 11/5/2014: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325419/346294/index.html
(9) Guo Wenqing Meets With President of Formosa HA TINH Steel Corporation Chen Yuancheng, MCC 21/8/2015: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325419/351139/index.html]
(10) Chủ tịch hội đồng quản trị Formosa thừa nhận sai sót làm cá chết hàng loạt, Thanh Niên Online 30/06/2016 : http://thanhnien.vn/thoi-su/chu-tich-hoi-dong-quan-tri-formosa-thua-nhan-sai-sot-lam-ca-chet-hang-loat-718527.html
(11) Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm và làm việc tại Hà Tĩnh, Báo điện tử ĐCSVN, 22/04/2016: http://dangcongsan.vn/thoi-su/tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tham-va-lam-viec-tai-ha-tinh-384835.html
(12) Hanoi silent on treatment: DPP’s Su, Taipei Times Aug 05, 2016: http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2016/08/05/2003652486
__________________________________________________
Kỳ 3
Mai Thái Lĩnh
III. Ý nghĩa và hậu quả của sự hợp tác giữa Formosa và MCC
Trong cuộc họp với lãnh đạo của Tập đoàn Formosa
(ngày 23 và 24/4/2015), Quốc Văn Thanh (Chủ tịch MCC) có nhắc đến các
cuộc biểu tình chống Trung Quốc tại Việt Nam năm 2014 và những việc làm
của cả hai tập đoàn để xử lý cuộc khủng hoảng. Ông ta đánh giá cao sự
quan tâm và phối hợp của Formosa, khen Formosa là một tập đoàn có “đẳng
cấp quốc tế”, sẵn sàng chịu trách nhiệm, thể hiện “lòng yêu nước và tình
cảm anh em đối với các công dân Trung Hoa ở đại lục”. Về phía Formosa,
William Wang (Vương Văn Uyên) bày tỏ lòng biết ơn và thán phục khả năng
của MCC trong việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện công trình. Vương nhấn
mạnh rằng cả hai bên sẽ cộng tác một cách chân thành nhằm bảo đảm hoàn
thành dự án tại Hà Tĩnh theo đúng lịch trình và để chứng minh năng lực
tầm cỡ thế giới của Trung Quốc trong ngành công nghiệp thép. Bà Susan
Wang (Vương Thụy Hoa) phát biểu ý kiến cho rằng Dự án Thép Hà Tĩnh là
“một mẫu mực (epitome) về sự hợp tác giữa Đài Loan và Trung Hoa đại
lục”.[1]
Trong cuộc họp với Trần Nguyên Thành (Formosa Hà
Tĩnh) ngày 19/8/2015, Quốc Văn Thanh lại nhắc đến “các cuộc biểu tình
bạo động dữ dội và nghiêm trọng tại Việt Nam ngày 14 tháng 5 năm 2014”
và ca ngợi sự hợp tác chặt chẽ giữa hai bên, phản ánh những hình ảnh tốt
đẹp nhất về “tinh thần trách nhiệm quốc tế” cũng như “tình cảm anh em
vững chắc mà hai bên đã có với nhau như những đồng bào (compatriots)”.
Về phía Formosa, Trần Nguyên Thành nhấn mạnh sự hợp tác giữa MCC và
Formosa sẽ là “một hình mẫu của sự hợp tác giữa Đài Loan và Trung Quốc
đại lục tại một địa điểm thứ ba”. [2]
Những ý kiến trên đây giúp chúng ta thấy rõ ý nghĩa của sự hợp tác Formosa-MCC:
– Về phía Trung Hoa đại lục, Quốc Văn Thanh ra sức tuyên truyền cho nguyên tắc “Một Trung Hoa” (One China 一个中国, nhất cá Trung Quốc),
coi Đài Loan là một bộ phận của Trung Quốc. Những người đứng đầu tập
đoàn Formosa do chịu ảnh hưởng từ quan điểm của Quốc Dân Đảng (KMT) nên
cũng thừa nhận nguyên tắc “Một Trung Hoa”, mặc dù giải thích theo một
hướng khác. Năm 2008, Mã Anh Cửu tuyên bố: dựa theo Hiến pháp của Trung
Hoa Dân Quốc (THDQ), THDQ là một quốc gia có chủ quyền, nhưng Trung Hoa
đại lục cũng là “một lãnh thổ của THDQ”. Nói cách khác, quan hệ giữa Đài
Loan và Trung Hoa đại lục là quan hệ giữa hai vùng: “vùng Đài Loan”
(Đài Loan địa khu) và “vùng đại lục” (Đại lục địa khu). [3] Chính là dựa
vào quan điểm này mà Quốc Dân Đảng tiến hành ký kết Hiệp ước thương mại
dịch vụ Xuyên-Eo-biển (Cross-Strait Service Trade Agreement, CSSTA) –
một hiệp ước đã bị giới trí thức và nhân dân Đài Loan phản đối kịch
liệt. Ngày nay, phần lớn người Đài Loan đều không chấp nhận nguyên tắc
“Một Trung Hoa”, coi đó là một quan niệm lỗi thời; bằng chứng là hiện
nay Quốc Dân Đảng chẳng những mất chức Tổng thống mà tại Viện Lập pháp,
chỉ còn giữ được 35 trong tổng số 113 ghế.
– Sự hợp tác giữa Formosa và MCC là “hình mẫu” của sự hợp tác giữa một tập đoàn tư bản thân hữu (Formosa-Đài Loan) và một tập đoàn kinh tế quốc doanh-cộng sản
(MCC-Trung Quốc) tại “một nước thứ ba”. Tập đoàn tư bản thân hữu
Formosa chủ yếu chỉ quan tâm đến siêu lợi nhuận, tìm kiếm đặc lợi
(rent-seeking), trong khi tập đoàn quốc doanh của Trung Quốc lại coi mục
tiêu chính trị là hàng đầu, mục tiêu kinh tế được xếp xuống hàng thứ
hai;
– Sự hợp tác Formosa-MCC chỉ nhằm phục vụ cho lợi ích
của một nhóm nhỏ các nhà tư bản tại Đài Loan (chứ không đại diện cho
lợi ích của nhân dân Đài Loan), nhưng đồng thời phục vụ cho lợi ích của
Đảng Cộng sản và Nhà nước Trung Quốc. Vì vậy lợi ích của đất nước sở tại
(Việt Nam) không phải là mối quan tâm hàng đầu của họ. Họ chỉ coi Việt
Nam là một địa bàn thuận lợi để gây ảnh hưởng đến toàn khu vực Đông Nam
Á.
Hậu quả của sự hợp tác Formosa-MCC:
Kể từ khi từ khi Formosa chính thức bắt tay với MCC, sự hợp tác này đã dẫn đến hai sự kiện nghiêm trọng:
1) Vụ xung đột bạo động ngày 11/5/2014 tại Vũng Áng
Ngày 2 tháng 5 năm 2014, Tổng công ty Dầu khí Ngoài
Khơi Trung Quốc (China National Offshore Oil Corporation, CNOOC) đã điều
động Giàn khoan nước sâu Hải Dương Thạch Du 981 (海洋石油981, Haiyang Shiyou 981, thường gọi tắt Hải Dương 981 hay HD-981)
trị giá gần 1 tỷ đô-la vào hải phận của Việt Nam với mục đích chứng
minh “chủ quyền của Trung Quốc tại quần đảo Tây Sa” (tức Hoàng Sa của
Việt Nam). Vào lúc đó, MCC có hơn 4 ngàn công nhân đang làm việc tại
Vũng Áng.
Nếu nhận thức được âm mưu của Trung Quốc là xâm lấn
Biển Đông, thực hiện “Đường chín đoạn” (Đường lưỡi bò) thì sự có mặt của
hàng ngàn công nhân Trung Quốc tại Vũng Áng đặt Việt Nam vào tình thế
cực kỳ nguy hiểm, chẳng khác nào một thùng thuốc súng mà “người hàng xóm
nham hiểm” đặt ngay trong nhà mình.
Như vậy, đáng lẽ phải ra lệnh cho công trường xây
dựng nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh tạm thời đóng cửa và yêu cầu MCC rút
toàn bộ số công nhân về nước ngay từ khi Trung Quốc đưa giàn khoan
HD-981 đến vùng biển Hoàng Sa, đồng thời cho phép người dân được biểu
tình một cách ôn hòa để phản ứng lại “hành động xâm lược” của nhà cầm
quyền Trung Quốc, thì Đảng và Chính phủ Việt Nam lại làm ngược lại. Một
mặt, họ tìm mọi cách ngăn cản không cho phép người dân biểu tình (dù là
biểu tình ôn hòa), trong khi vẫn điềm nhiên cho phép hàng ngàn công nhân
Trung Quốc tiếp tục hoạt động tại Vũng Áng. Hậu quả là vào ngày 11/5,
các cuộc biểu tình ôn hòa chống Trung Quốc nổ ra tại các thành phố lớn
thì chỉ ba ngày sau đó, những cuộc biểu tình bạo động đã xảy ra trước sự
“bất lực” (hoặc “án binh bất động”?) của bộ máy công an vốn nổi tiếng
“giỏi” đàn áp và kiểm soát người dân. [4]
Sau vụ bạo động gây thương vong ngày 14/5/2014, MCC
tiến hành rút số công nhân đang làm việc tại Vũng Áng về nước. Vào ngày
19 tháng 5 năm 2014, báo chí Trung Quốc đồng loạt đưa tin về cuộc “di
tản” của các công nhân Trung Quốc từ Vũng Áng, được miêu tả giống như
một vụ “nạn kiều”. Phía MCC công bố sự thiệt hại và đòi bồi thường, tiếp
đó là ông Lâm Tín Nghĩa (chủ tịch FHS) cũng lớn tiếng đòi bồi
thường.[5] Kết quả là vào ngày 28/8/2014, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng
phải xuống nước bằng cách gửi ông Lê Hồng Anh, ủy viên Thường trực Bộ
Chính trị sang Bắc Kinh với tư cách “đặc phái viên” nhằm đàm phán, xin
lỗi và hứa bồi thường cho những thiệt hại mà các cuộc bạo động gây ra
cho MCC và Formosa.
 |
| Hình 9 : Ông Lê Hồng Anh (trái) – đặc phái viên của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, bắt tay ông Lưu Vân Sơn (phải) – đại diện Thường vụ Bộ Chính trị ĐCSTQ ngày 27/8/2014 |
Nhìn vào tấm ảnh chụp kèm theo đây (hình 9), chúng ta
thấy rõ gương mặt hớn hở của ông Lưu Vân Sơn (劉雲山 Liu Yunshan) – ủy
viên Ban Thường vụ Bộ chính trị ĐCSTQ, thể hiện sự hài lòng của các nhà
lãnh đạo Trung Quốc trước kết quả đạt được của cuộc ra quân lần đầu của
giàn khoan HD-981. Hết sức tương phản là bộ mặt buồn xo của ông Lê Hồng
Anh (ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban bí thư) – đặc phái viên của
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Ngày nay nhìn lại, chúng ta thấy có sự trùng hợp lạ
lùng giữa quá trình chuẩn bị ra đời Giàn khoan nước sâu HD-981 và lịch
trình xây dựng nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh:
– Dự án xây dựng Giàn khoan nước sâu HD-981 được thực
hiện trong thời gian 2007-2010 [6], và đó cũng là thời gian Formosa và
MCC tiến hành giao dịch để “hợp tác” xây dựng Nhà máy thép Formosa Hà
Tĩnh;
– Giàn khoan HD-981 hoàn thành vào tháng 5 năm 2011,
cũng trùng với thời gian hoàn thành công tác chuẩn bị thiết kế, lập dự
án khả thi Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh;
– Ngày 9 tháng 5 năm 2012, Tập đoàn CNOOC đưa giàn
khoan HD-981 vào hoạt động lần đầu tiên tại một địa điểm cách Hong Kong
320 km về phía Đông-Nam, với độ sâu 1.500 m. Năm tháng sau (tháng 10 năm
2012), Formosa Hà Tĩnh và MCC chính thức ký hợp đồng xây dựng nhà máy
thép tổng hợp (integrated steel plant) tại Vũng Áng.
Điều đáng chú ý là ngay từ tháng 5 năm 2012, trước
một cử tọa đông đảo tại trụ sở của Tập đoàn CNOOC tại Bắc Kinh, Chủ tịch
của CNOOC lúc đó là Vương Nghi Lâm (王宜林 Wang Yilin) đã tuyên bố: “Các
giàn khoan nước sâu quy mô lớn là những lãnh thổ quốc gia di động và là
một thứ vũ khí chiến lược”.[7] Điều này bộc lộ ý đồ của Trung Quốc sẽ
đưa giàn khoan HD-981 vào vùng biển đang tranh chấp với Việt Nam và một
số nước khác.
Chúng ta không thể không đặt câu hỏi: tại sao Formosa
đưa MCC vào Vũng Áng – một địa điểm có tính chất chiến lược gần như
đồng thời với việc xây dựng giàn khoan nước sâu HD-981 nhằm thực hiện
mục tiêu xâm lấn ở Biển Đông mà các nhà lãnh đạo Việt Nam vẫn không hề
cảnh giác? Tại sao các vị chỉ biết nâng cao cảnh giác với các “thế lực
thù địch” (mà phần lớn là các lực lượng trung kiên chống chủ nghĩa bành
trướng Trung Quốc để bảo vệ độc lập dân tộc) trong khi không hề có chút
đề phòng đối với những hành động tiếp tay cho âm mưu xâm lược từ phía
Trung Quốc?
Cuối cùng thì Việt Nam – nạn nhân của trò xâm lược
quỷ quyệt của Trung Quốc, đáng lẽ phải được bồi thường, được xin lỗi vì
bị “nước láng giềng xấu tính” đem giàn khoan khổng lồ xâm phạm chủ
quyền, lại phải xin lỗi và bồi thường, đồng thời khẩn khoản mời “quý
công nhân” của MCC trở lại Việt Nam (với số lượng có lúc còn lớn hơn).
Lỗi lầm này là do ai? Cho đến nay vẫn chưa thấy quan chức tuyên giáo hay nhà sử học chính thống nào nhắc đến.
2) Thảm họa “cá chết hàng loạt” tháng 4 năm 2016
Trong những tháng gần đây, thảm họa “cá chết hàng
loạt” (mass fish death) tại bốn tỉnh miền Trung luôn là đề tài sôi động
trên mạng Internet và báo chí – kể cả lề trái và lề phải.
Qua phát biểu của các nhà lãnh đạo Đảng và Chính phủ
cũng như dư luận báo chí chính thống, có hai chủ đề được bàn cãi nhiều
nhất. Đó là việc địa phương “cấp phép 70 năm” cho Formosa Hà Tĩnh (sai
luật lệ hiện hành) và trách nhiệm cá nhân của ông Võ Kim Cự – nguyên Bí
thư Tỉnh ủy, nguyên Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Hà Tĩnh, hiện nay là
Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa 14, thành viên Ủy ban Kinh tế của Quốc
hội. Ông Cự thuộc một thế hệ cán bộ xuất thân từ Đoàn Thanh niên Cộng
sản Hồ Chí Minh, đi lên từ Huyện đoàn huyện Cẩm Xuyên (xem “Võ Kim Cự”, Wikipedia tiếng Việt).
Như phần trên đã phân tích, trách nhiệm trong vụ “cá
chết hàng loạt” tại bốn tỉnh miền Trung không chỉ là trách nhiệm của
Formosa Hà Tĩnh mà còn là trách nhiệm của nhà thầu chính – Tập đoàn MCC.
Vì vậy, có một vấn đề còn lớn hơn vấn đề “cấp phép 70 năm – làm sai
luật”. Đó là “trách nhiệm trong việc cấp phép cho Formosa đầu tư xây
dựng Nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh trong khi chưa điều tra kỹ về lai
lịch, thành tích phá hoại môi trường của tập đoàn này”, và kèm theo đó
là “ trách nhiệm trong việc cho phép MCC trở thành nhà thầu chính”.
Nếu không có “yếu tố Trung Quốc” (MCC), vụ cá chết
hàng loạt chỉ là vấn đề môi trường và nạn tham nhũng; nhưng có thêm “yếu
tố MCC”, vấn đề này còn có tính chất chính trị, bởi vì nó liên quan
trực tiếp đến vận mệnh của dân tộc, sự tồn vong của đất nước. Nếu nói
rằng “70 năm là không phù hợp”, vậy thì “thời hạn 50 năm” có đủ để biến
đất nước ta trở thành một phiên thuộc của đế quốc Đại Hán thời hiện đại
hay không?
Có một điều cực kỳ nghịch lý không thể chấp nhận:
trong lúc Việt Nam đang phải đấu tranh với Trung Quốc một cách gay gắt
về chủ quyền tại khu vực Biển Đông thì một số nhà lãnh đạo của Đảng và
Chính phủ lại đồng ý cho phép MCC làm nhà thầu chính, và trong thực tế
đã cho phép hàng ngàn công nhân Trung Quốc vào làm việc ở Vũng Áng – một
vị trí có ý nghĩa chiến lược cả về kinh tế lẫn quân sự. Cần nhấn mạnh
một điều: trong khi Trung Quốc một mặt dùng sức mạnh quân sự để lấn
chiếm Biển Đông, thì bất cứ quan hệ kinh tế, thương mại, văn hóa nào có
“yếu tố Trung Quốc” đều không thể coi là “thuần túy kinh tế” hay “thuần
túy văn hóa”.
Từ đó có hai câu hỏi lớn được đặt ra:
(1) Trách nhiệm trong vụ Formosa phải chăng chỉ liên quan đến một mình ông Võ Kim Cự?
Nếu xem tiểu sử của ông Võ Kim Cự, chúng ta thấy ông
không phải là “người đứng đầu tỉnh Hà Tĩnh” trong thời gian từ 2007 đến
tháng 2 năm 2015, vì ông Cự chỉ là Chủ tịch UBND Tỉnh Hà Tĩnh. Người
đứng đầu tại tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian đó là ông Nguyễn Thanh Bình –
Bí thư Tỉnh ủy. Qua tiểu sử của nhà “chính khách” này, chúng ta được
biết ông xuất thân từ Đoàn Thanh niên CS HCM (cũng từ Huyện đoàn Cẩm
Xuyên), trở thành Bí thư Tỉnh ủy vào tháng 6 năm 2007, và là “người đầu
tiên tại Việt Nam trúng cử chức Bí thư Tỉnh ủy theo phương thức đại hội
bầu trực tiếp” (xem “Nguyễn Thanh Bình”, Wikipedia tiếng Việt).
Như vậy, lập luận cho rằng “việc mời Formosa vào Hà
Tĩnh, cho phép hàng ngàn công nhân Trung Quốc vào làm việc tại Vũng Áng,
tự ý cấp phép 70 năm, v.v. là trách nhiệm của ông Võ Kim Cự” là một lập
luận không có căn cứ thực tế. Bởi một lẽ đơn giản mà ai cũng biết là : ở
Việt Nam, người đứng đầu một tỉnh là ông Bí thư Tỉnh ủy chứ không phải
ông Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Tỉnh. Những ai đã từng làm việc trong bộ
máy Nhà nước tại Việt Nam đều biết: người ký văn bản chưa hẳn đã là
người quyết định, và người quyết định thường không đặt bút ký – nhất là
các văn bản được công bố rộng rãi. Với cung cách “lãnh đạo tập thể, cá
nhân phụ trách” cho đến nay vẫn còn được duy trì tại Việt Nam, nếu đưa
ông Võ Kim Cự ra làm “con dê tế thần”, e rằng không thể thuyết phục được
ai.
Nhưng tại sao lại quy trách nhiệm cho một mình ông Võ
Kim Cự? Phải chăng là vì hiện nay ông Nguyễn Thanh Bình đang giữ chức
Phó ban Thường trực của Ban Tổ chức Trung ương Đảng? Và hơn thế nữa, ông
Bình lại là một nhân vật tiêu biểu, là vị “bí thư đầu tiên trúng cử
theo phương thức đại hội bầu trực tiếp” – thể hiện một thành tích “dân
chủ hóa tột bực” dưới sự lãnh đạo của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng. Ông
Võ Kim Cự được chọn làm “con dê tế thần” phải chăng là để bảo vệ uy tín
của ông Tổng bí thư, bảo vệ thành quả của một phương thức bầu cử “dân
chủ đến thế là cùng”?
 |
| Hình 10: Ông Nguyễn Thanh Bình, tân Phó ban Tổ chức Trung ương tặng hoa chúc mừng ông Võ Kim Cự được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh |
(2) Tân Thủ tướng có thật sự chỉ đạo quyết liệt vụ Formosa gây ô nhiễm môi trường biển?
Mặc dù trong thời gian gần đây, giới truyền thông
chính thống đã thổi lên cụm từ “chỉ đạo khẩn trương”, “chỉ đạo quyết
liệt” để ca ngợi phong cách làm việc của “Tân Chính phủ” trong việc xử
lý vụ “ô nhiễm môi trường biển”, chúng ta thấy việc xử lý vụ Formosa có
những dấu hiệu không bình thường:
– Cho đến nay, hồ sơ về “vụ cá chết hàng loạt tháng 4
năm 2016” vẫn chưa được công bố để các nhà khoa học tự do thảo luận hầu
tìm ra cách khắc phục hiệu quả;
– Chính phủ và ngành tư pháp hầu như không tạo điều
kiện cho người dân được quyền “kiện Formosa”, vì vậy các nạn nhân của
thảm họa ô nhiễm môi trường biển không biết làm cách nào để đòi bồi
thường thiệt hại;
– Chưa rõ môi trường biển bị ô nhiễm thế nào, phải
khắc phục ra sao, chưa rõ có bao nhiêu cư dân bị thiệt hại, tốn bao
nhiêu tiền để ổn định cuộc sống của họ, mà đã vội vàng quy định tiền bồi
thường là “500 triệu đô-la”;
– Gần đây nhất là việc “Tổng cục Thuế miễn và hoàn
thuế cho Formosa hơn 10 ngàn tỷ đồng”, theo bà Phạm Chi Lan là “tương
đương với gần 500 triệu đôla, gần như bằng với số tiền mà Formosa chấp
nhận bồi thường ban đầu cho sự cố môi trường mà họ gây ra” [8];
Những dấu hiệu đó cho thấy việc xử lý “vụ Formosa” có
rất nhiều điều khuất tất. Tại sao như thế? Phải chăng Tân Thủ tướng là
người có vấn đề?
Trong lúc truy tìm thông tin từ các trang mạng nội bộ của các công ty Trung Quốc (nhất là của MCC), tình cờ người viết tìm thấy một bản tin nội bộ của MCC đề ngày 3/5/2013 [9] có nội dung như sau:
“Vào ngày 28/4/2013, Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc
đã dẫn đầu một phái đoàn đến kiểm tra công trường xây dựng lò cao (blast
furnace) của nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh, tại đây ông đã tìm hiểu về
tiến độ thực hiện dự án, việc tuyển dụng lao động và một số thông tin
khác. Cùng đi có ông Nguyễn Thanh Bình (Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh) và ông
Võ Kim Cự (Chủ tịch UBND Tỉnh Hà Tĩnh).
 |
 |
| Hình 11: Phó thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đang say sưa tìm hiểu về các lò cao luyện thép | Hình 12: Phái đoàn nhiều nước viếng thăm địa điểm làm việc của MCC 19 |
Trong cuộc thanh tra này, ông Phó Thủ tướng sau khi
tìm hiểu chi tiết về công trình xây dựng lò cao, đã đánh giá cao năng
lực thực hiện của Công ty MCC 19. Nhân dịp này, ông đã công bố kết quả
đánh giá (tháng 4) do Ủy ban An toàn, Bảo vệ sức khỏe và Môi trường của
tỉnh Hà Tĩnh thực hiện đối với tất cả các xí nghiệp trong vùng, theo đó
công trình xây dựng lò cao của nhà thầu MCC 19 được xếp hạng 1.
Ngoài phái đoàn kiểm tra này, chỉ một ngày trước đó,
một phái đoàn đông đảo gồm hơn 60 quan chức và đại diện các xí nghiệp do
tỉnh Hà Tĩnh mời từ Thái Lan, Lào, Singapore, Nhật Bản, Nga, đã thực
hiện một cuộc viếng thăm công trường xây dựng nhà máy thép của MCC.”
Có lẽ chỉ cần đọc qua bản tin này, độc giả cũng có
thể hiểu được tại sao Tân Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc không thể “chỉ đạo
khẩn trương”, mà cũng không thể “chỉ đạo quyết liệt” việc xử lý thảm họa
môi trường do Formosa gây ra.
Thay lời kết
Lâu nay vẫn có một luồng dư luận cho rằng việc cấp
phép cho Formosa (Đài Loan) vào Vũng Áng là do một số nhân vật có chức
có quyền “chạy theo lợi ích cá nhân, lợi ích của phe nhóm”, nói chung là
do phái lợi ích. Nhưng nếu đúng như thế thì phái chính thống – với quyết tâm đánh phái lợi ích
để làm trong sạch Đảng – tại sao không hăng hái xử lý vụ việc để lấy
lại lòng tin trong nhân dân? Mặt khác, việc đưa hàng ngàn công nhân
Trung Quốc vào làm việc ở một khu vực có tính chất chiến lược cả về kinh
tế lẫn an ninh-quốc phòng, phải được quyết định từ một cấp rất cao – và
người đứng đầu Chính phủ (Thủ tướng) không thể quyết định nếu không có sự đồng ý của người đứng đầu Đảng
(Tổng bí thư). Đó chính là điểm khác biệt lớn nhất giữa một chế độ
hậu-toàn trị (Post‑totalitarianism) với một chế độ độc tài quyền uy khép
kín (Closed Authoritarianism).
Trong vụ việc này, để có thể đưa ra quyết định, có lẽ
phải có sự đồng thuận từ cả hai phía: “phái lợi ích” đưa Formosa vào
Vũng Áng có thể là vì lợi ích của cá nhân, của phe nhóm, còn “phái chính
thống” thì đồng ý với điều kiện Formosa phải chọn nhà thầu Trung Quốc.
Cách lý giải này xem ra phù hợp với thực tế hơn cả.
Xu hướng hiện nay của Đảng Cộng sản và Chính phủ Việt
Nam là “cho phép Formosa Hà Tĩnh tiếp tục được tồn tại”. Đây là một
quyết định có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, có liên quan đến kế hoạch “Một
vành đai, một con đường” (一带 一路 Nhất đái, nhất lộ) – một sáng
kiến chiến lược đầy tham vọng mà Chủ tịch Tập Cận Bình đã khởi xướng vào
năm 2013, nhưng thực ra đã được chuẩn bị kỹ càng từ nhiều năm trước.
Để có thể hiểu được ý nghĩa thật sự của quyết định
này, có lẽ cần phải đặt nó vào một bối cảnh rộng lớn hơn, có liên quan
đến quan điểm chiến lược của cả Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ trên phạm vi toàn
thế giới cũng như khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Điều này vượt ra
khỏi khuôn khổ của bài viết, xin dành lại để thảo luận vào một dịp khác.
Đà Lạt, 3/8 – 12/8/2016
MAI THÁI LĨNH
CHÚ THÍCH:
[1] “Guo Wenqing Paid A Visit to Formosa Plastic Group”, MCC ngày 11/5/2014: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325419/346294/index.html
[2] Guo Wenqing Meets With President of Formosa HA TINH Steel Corporation Chen Yuancheng, MCC 21/8/2015: http://www.mcc.com.cn/mccen/focus/_325419/351139/index.html]
[3] “Ma refers to China as ROC territory in magazine interview”, Taipei Times Oct 08, 2008: http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2008/10/08/2003425320
[4] Thái độ “án binh bất động” của lực lượng công an
đã tạo ra một dư luận cho rằng các cuộc bạo động là do chính phía Trung
Quốc (hoặc đám tay sai của họ) thuê người thực hiện, vì kẻ thủ lợi duy
nhất trong vụ này chính là Đảng Cộng sản và Chính phủ Trung Quốc.
[5] Construction of FPGs steel mill in Vietnam delayed by riots, The China Post, May 21, 2014: http://www.chinapost.com.tw/taiwan/business/2014/05/21/408162/Construction-of.htm
[6] “Deepwater Semi-Submersible Drilling Rig”, Offshore Department of China State Shipbuilding Corporation: http://offshore.cssc.net.cn/en/component_product_center/news_show.php?id=20
[7] Brian Spegele & Wayne Ma, “For China Boss, Deep-Water Rigs Are a ‘Strategic Weapon’”, Wall Street Journal Aug. 29, 2012: http://www.wsj.com/articles/SB10000872396390444233104577592890738740290
[8] “Miễn, hoàn thuế 10 ngàn tỷ đồng cho Formosa?”, BBC tiếng Việt 10/8/2016: http://www.bbc.com/vietnamese/vietnam/2016/08/160810_formosa_tax_rebate_refunds_compensation
[9] Deputy Prime Minister of Vietnam Inspects Jobsite of 19MCC Group in Ha Tinh, MCC 03 May 2013: http://www.mccchina.com/mccen/focus/_325415/342408/index.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét